Παρασκευή, Οκτωβρίου 06, 2017
posted by Librofilo at Παρασκευή, Οκτωβρίου 06, 2017 | Permalink
Εκουατόρια - η ιστορία μιας ουτοπίας
“Ένα πάντως είναι κοινό σε όλες αυτές τις αφηγήσεις: οι συγγραφείς –
και εξερευνητές – έχουν μεν ανοίξει τον δρόμο όπως πολύ φοβάμαι, στην κατάκτηση
της Αφρικής από τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά έχουν με τη σειρά τους κατακτηθεί,
τρόπος του λέγειν, από την Μαύρη Ήπειρο. Γι' αυτό οι πατρίδες τους – η Αγγλία,
το Βέλγιο, η Γαλλία -, ακόμα και τα καλοπληρωμένα προξενικά πόστα στα πέρατα
της Αυτοκρατορίας, δεν τους κρατάνε για πολύ, και με κάθε αφορμή επιδιώκουν να
επιστρέψουν στην Μαύρη Ήπειρο. Οι τιμές και τα χρήματα δεν τους αρκούν. Τι να
τους ελκύει άραγε πίσω στην Αφρική μετά από τόσους κινδύνους και ταλαιπωρίες;
έχω διερωτηθεί συχνά. Οι αχανείς ερημιές, η απουσία του ανθρώπινου στοιχείου, ή
έστω η διακριτική παρουσία του, η αίσθηση ότι από δω ξεκίνησε η ανθρώπινη
περιπέτεια, η πεποίθηση ότι κάνεις ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, τα ανέγγιχτα
τοπία που προκαλούν ίλιγγο, ή ακόμα το αίσθημα ότι είσαι ο πρώτος που η ματιά
του ξεπαρθενεύει την αγριότητα; Μήπως πάλι πρόκειται για την γητειά που ασκεί η
εσώτερη αντίσταση των γηγενών στον εκπολιτισμό που τους υποσχόμαστε, η λατρεία
των προγόνων, η πίστη τους στα πνεύματα του δάσους, της πέτρας, της λίμνης, ή
ακόμα η απόδοση ψυχής στα άψυχα πράγματα του κόσμου τούτου; Μήπως έχουμε μέσα
μας γερά φυτεμένη μια ρουσσωικού τύπου νοσταλγία για την φυσική απλότητα, ενώ ο
πολιτισμός κάνει τη ζωή μας όλο και πιο πολύπλοκη;”
Η “ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ”, το εξαιρετικό καινούργιο μυθιστόρημα του πολύ καλού
και ιδιαίτερα ενδιαφέροντος συγγραφέα, Μιχάλη Μοδινού (Αθήνα,1950) – (εκδ.
Καστανιώτη, σελ.394), είναι ένα βιβλίο, το οποίο, δύσκολα κατατάσσεται σε
κάποιο είδος, θυμίζοντας περισσότερο τα φιλοσοφικά μυθιστορήματα του 19ου
αιώνα, περιέχοντας δε στοιχεία που θα μπορούσαν να το εντάξουν στην κατηγορία
του ιστορικού μυθιστορήματος, ενώ κάποιοι θα μπορούσαν να το κατανοήσουν
καλύτερα ως πολιτικό μυθιστόρημα, αλλά και ως υπαρξιακό βιβλίο για την αναζήτηση εαυτού και νοήματος στη ζωή. Πάνω απ' όλα όμως, έχει όλα τα χαρακτηριστικά
ενός κοσμοπολίτικου (όπως συνηθίζουμε να αποκαλούμε τα βιβλία που ξεφεύγουν από
την στενή ελληνική πραγματικότητα της ηθογραφίας και της ενδοσκόπησης) μυθιστορήματος,
με συναρπαστική πλοκή και καθηλωτικό ρυθμό, σε μια ιδιαίτερα φροντισμένη έκδοση
με πολλές φωτογραφίες και εικόνες.
Τα καλά βιβλία έχουν πάντα ωραίες εναρκτήριες προτάσεις και η "ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ"
ξεκινάει με την φράση : “Χθες το βράδυ ονειρεύτηκα την Αφρική”, παραπέμποντας
ευθέως στην εμβληματική έναρξη της ΡΕΒΕΚΑΣ της Δάφνης ντι Μωριέ “Last night
I dreamt I went to
Manderley again”, και το ξεδίπλωμα της ιστορίας που αφηγείται ο
συγγραφέας ξετυλίγεται ήρεμα και με έναν πανοραμικό τρόπο, εισάγοντάς μας με
χαλαρό ρυθμό (στην αρχή, ο οποίος αργότερα γίνεται καταιγιστικός), στην
κατανόηση των γεγονότων που αφηγείται.
“Η ροπή του ανθρώπου προς την περιπέτεια είναι ακατανίκητη, η
αποστροφή προς την επαναληπτικότητα και την συνεπαγόμενη ανία άλλο
τόσο...ειδικά δε αφ' ότου ο πολιτισμός ελαχιστοποίησε τους φυσικούς
κινδύνους...αναζητούμε το ρίγος της ανασφάλειας σε στενοσόκακα και παράνομους
έρωτες, στην ανοιχτή σαβάνα με τα μεγάλα ζώα και τις άγριες φυλές ή στην
επίλυση μυστηρίων όπως η αναζήτηση των πηγών του Νείλου. Βρίσκουμε, κυρίως οι
άντρες, αλλά πρόσφατα και πολλές γυναίκες της ανώτερης τουλάχιστον τάξης,
διάφορα προσχήματα – τον πλούτο, την δόξα, τον ζωτικό χώρο, τις κατασκευασμένες
έξωθεν απειλές, το ιεραποστολικό ή κοινωνικό έργο -, για να αφήσουμε πίσω την
ανυπόφορα τακτοποιημένη ζωή μας. Αν όχι όλοι, πάντως κάποιοι από μας, που έτσι
κι αλλιώς δίνουν τον τόνο.”
Ο Μοδινός, περιγράφει την ιστορία μιας ουτοπίας, ενός κοινωνικού
πειράματος που πήρε σάρκα και οστά για δύο δεκαετίες στα βάθη της Αφρικής,
κάπου στο Νότιο Σουδάν στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Εδώ μιλάμε για μια
έκταση όση περίπου η μισή Ευρώπη και που κατοικούνταν από διάφορες φυλές.
Επρόκειτο για ένα σταυροδρόμι όπου συναντιούνταν Άραβες δουλέμποροι (πανίσχυροι
που είχαν δικές τους εκτάσεις που ισοδυναμούσαν με ευρωπαϊκά κράτη σε μέγεθος),
εξερευνητές που έψαχναν τις πηγές του Νείλου, ιεραπόστολοι, ενώ άρχισε να
γίνεται έντονο το Ευρωπαϊκό – αποικιοκρατικό ενδιαφέρον.
Με αφορμή την πάταξη του δουλεμπορίου από την Αιγυπτιακή κυβέρνηση, ο
Γερμανοεβραίος γιατρός Έντουαρντ Σνίτσερ, ο οποίος, είχε ασπασθεί το Ισλάμ και
έγινε ευρύτερα γνωστός με το όνομα Εμίν Πασάς, δημιουργεί ένα ιδιότυπο
κυβερνητικό πείραμα συνύπαρξης διαφορετικών μεταξύ τους φυλών, ενσωματώνοντας
θρησκείες και πολιτισμούς σε μια (αναλόγως των συνθηκών) αρμονική συνύπαρξη. Σε
αυτό συντελεί βέβαια η απομόνωση της Εκουατόρια μετά την προέλαση των
Τζιχαντιστών και την κατάληψη του Χαρτούμ μετά από πολιορκία.
Η Εκουατόρια απομονώνεται και δημιουργείται ένα αυτόνομο ουσιαστικά
κράτος, που για δύο περίπου δεκαετίες θα αποτελέσει πρότυπο. Δίπλα στον Εμίν
πασά, ο συγγραφέας θα τοποθετήσει τον κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου, τον
Μιχαήλ Μοδινό του Όθωνος, έναν Αιγυπτιώτη επιχειρηματία, ο οποίος ως γνήσιος
λάτρης της περιπέτειας θα μαγευτεί από την προοπτική μιας νέας αρχής στα 50
του, και μιας νέας εμπειρίας ζωής και θα παρατήσει τις επιχειρήσεις του στην
Ζανζιβάρη, όπως και την Αγγλίδα σύζυγό του για να ζήσει αυτό το εγχείρημα από
κοντά.
Η Εκουατόρια σύντομα θα διεκδικηθεί από διάφορες ευρωπαϊκές δυνάμεις
και με το πρόσχημα της διάσωσης των Ευρωπαίων χριστιανών που κινδυνεύουν από
τους τζιχαντιστές, αφημένοι στη μοίρα τους, μια αποστολή υπό τον περίφημο
εξερευνητή Στάνλευ θα οργανωθεί, με αποτέλεσμα την διάλυση μετά από λίγο
χρονικό διάστημα της ουτοπίας που είχε δημιουργηθεί.
Η αναζήτηση των πηγών του Νείλου που απασχολεί (γενικότερα), την
εργογραφία του Μοδινού, είναι κι εδώ σε πρώτο πλάνο. Ουσιαστικά το μανιώδες
κυνήγι για το ποιος θα λύσει το μυστήριο του μεγάλου ποταμού (σιωπηλού και
μεγάλου πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος ουσιαστικά), προκαλεί την δημιουργία
της Εκουατόρια αλλά και πολλών άλλων συγκλονιστικών περιστατικών στην ιστορία
της Αφρικής. Ο Μοδινός όπως είχε κάνει στον “ΜΕΓΆΛΟ ΑΜΠΑΪ”, το γραμμένο πριν
από μια δεκαετία περίπου μυθιστόρημα του, που συνδέεται άμεσα με την
“ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ”, - μαζί δε με την προγενέστερη “ΧΡΥΣΗ ΑΚΤΗ” αποτελούν μια άτυπη
τριλογία -, εισάγει κι εδώ στην πλοκή μεταξύ ιστορικών προσώπων, έναν Έλληνα.
Εκεί είχαμε τον εκ Μήλου καταγόμενο, τυχοδιώκτη Στρατή Ταταράκη, εδώ έχουμε τον
μεγαλοαστό έμπορο Μιχαήλ Μοδινό. Και αν ο Ταταράκης στον "Μεγάλο Αμπάι",
ήταν μια χλωμή φιγούρα και σχετικά απρόσωπος, εδώ ο Μιχαήλ Μοδινός
σκιαγραφείται εξαιρετικά και είναι ο απαραίτητος συνδετικός κρίκος στην εξέλιξη
της ιστορίας.
Με το πνεύμα του Τζόζεφ Κόνραντ να διαπερνάει το βιβλίο απ' άκρη, σ'
άκρη (παρ'ότι ο Κόνραντ ασχολήθηκε με τον ποταμό Κονγκό), η ιστορία - μετά την
χαλαρή και κάπως υποτονική της εισαγωγή, που ασχολείται με την εμπορική και
οικογενειακή δραστηριότητα του κεντρικού χαρακτήρα με πολλές (μάλλον ανούσιες)
ερωτικές σκηνές -, έχει συναρπαστικό ρυθμό ενώ οι σελίδες της δράσης
εναλλάσσονται αρμονικά με σελίδες φιλοσοφικών συζητήσεων και προβληματισμού.
Σημαντικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι το κοινωνικό σχόλιο. Η
παγκοσμιοποίηση και τα παιχνίδια εξουσίας και πολιτικής που διαδραματίζονται παραπέμπουν
ευθέως σε ανάλογες καταστάσεις μέχρι τις μέρες μας. Ο συγγραφέας τονίζει
συνεχώς τις παρεμβατικές (και παραβατικές) συμπεριφορές των Μεγάλων Δυνάμεων σε
μια εποχή ανακατατάξεων όπου η Αφρική αποτελούσε το νέο “παιχνίδι” εξάπλωσης
και ενδιαφέροντος.
Η “Εκουατόρια”, ένα μυθιστόρημα στα πρότυπα των φιλοσοφικών
μυθιστορημάτων και των μεγάλων αφηγήσεων του 19ου αιώνα, είναι ένα βιβλίο που
προτρέπει τον αναγνώστη να ψάχνει, να προβληματίζεται, να αναρωτιέται. Οι
ιστορικές αναφορές και τα πρόσωπα-πρωταγωνιστές της (μάλλον άγνωστης στους
περισσότερους από εμάς) ιστορίας, σε προκαλούν να σκαλίσεις τα πολλά θέματα σε
διαδίκτυο, σε αναφορές, σε άλλα βιβλία.
Έργο συγγραφικής ωριμότητας, η υπέροχη “Εκουατόρια”, όπου η δεδομένη
αφηγηματική ικανότητα του Μοδινού όταν αναμιγνύει ιστορικά γεγονότα με
μυθοπλασία, όπως έχει κάνει στα περισσότερα βιβλία του, φτάνει σε εξαιρετικά
επίπεδα, χαρίζοντας μας ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της χρονιάς.
“Ήξερα από την αρχή ότι οι ουτοπίες καταρρέουν κάποια στιγμή, ότι δεν
είναι παντοτινές. Ότι απλώς μας βοηθούν να συνεχίζουμε. Γιατί ο κόσμος που
φτιάξαμε με τον Εμίν είχε εξαρχής τις ατέλειές του, αν και μπορώ να πω ότι ήταν
αυτές ακριβώς οι ατέλειες που τον ομόρφαιναν, παρακάμπτοντας την ακινησία, τον
θάνατο από πλήξη, την τρομακτική κανονικότητα νοητικών συλλήψεων που άρχισαν
από την Πολιτεία του Πλάτωνα και βρήκαν το αποκορύφωμά τους στην Ουτοπία του
Τόμας Μουρ, για να μην καταφύγω σε πλέον σύγχρονα παραδείγματα. Όχι, δεν ήθελα
την τελειότητα – αυτή θα με σκότωνε. Θεωρούσα την ακινησία του Παραδείσου
χειρότερη από τα μαρτύρια της Κόλασης. Δεν πίστεψα ποτέ στο απόλυτο καλό ούτε
στο τέλος της ιστορίας. Δεν πίστεψα στον σχεδιασμό – οι κοινωνίες δεν είναι
πόλεις. Πίστεψα όμως στην νίκη του Καλού επί του Κακού, στην κυριαρχία του μέσα
στον ισολογισμό και στην σοφή ισορροπία της φύσης. Λίγο παραπάνω καλό από κακό
κάνει τον κόσμο να γυρίζει – την ζωή να νικά τον θάνατο. Και αυτό ακριβώς
είχαμε πετύχει στην Εκουατόρια. Το καινοτόμο δημιούργημά μας ήταν βέβαια σ' έναν
βαθμό προϊόν της τύχης αλλά όχι μόνο. Η βούλησή μας έπαιξε τον κύριο ρόλο.
Επιπλέον, στο δικό μουηη τουλάχιστον μυαλό, η Εκουατόρια δεν θα ιδρυόταν ποτέ
αν δεν είχε υπάρξει ο πυρετώδης ανταγωνισμός για την ανακάλυψη των πηγών του
Νείλου. Πιστεύαμε, μαζί με τον Εμίν, πως το πείραμά μας μπορούσε να προσφέρει
ένα πρότυπο στην υπόλοιπη ανθρωπότητα, ή έστω σ' ένα μέρος της. Ηττηθήκαμε στο
τέλος, και η γεύση της ήττας που ηδονικά γλείφω σαν πληγή θα με συνοδεύει ως
τον θάνατό μου. Γιατί ο έξω κόσμος μάς έσωσε και ταυτόχρονα εξαφάνισε την
Εκουατόρια. Ακολούθησε ο τεμαχισμός της Αφρικής και η αποικιοκρατία."
___________________________________________________________
Βαθμολογία: 81/100
0 Comments:
Δημοσίευση σχολίου