Δευτέρα, Φεβρουαρίου 15, 2021
posted by Librofilo at Δευτέρα, Φεβρουαρίου 15, 2021 | Permalink
Το "Αμερικάνικο όνειρο" στον 19ο αιώνα ("Η άνοδος του Σάιλας Λάπαμ")
Βιβλίο που γράφτηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, είναι το πληθωρικό μυθιστόρημα «Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΣΑΪΛΑΣ ΛΑΠΑΜ» («The Rise of Silas Lapham»), του μάλλον λησμονημένου Αμερικανού συγγραφέα και μείζονα Λογοτεχνικού Κριτικού της εποχής, William Dean Howells (1837, Οχάιο – 1920, Νέα Υόρκη). Το μυθιστόρημα του (άγνωστου στη χώρα μας) Χάουελς, που εκδόθηκε το 1885, και θεωρείται ένα από τα καλύτερά του, δεν είχε μεταφραστεί στα ελληνικά μέχρι την προηγούμενη χρονιά, που κυκλοφόρησε επιτέλους στη γλώσσα μας, από τις εκδόσεις Gutenberg (σειρά «Orbis Literae»), σε μετάφραση και εισαγωγή Ευγ. Μίγδου (σελ.562), έξοχο επίμετρο του σπουδαίου Henry James, και ένα χρήσιμο κείμενο του συγγραφέα (όλα αυτά, καλύτερα να διαβαστούν μετά την ανάγνωση του βιβλίου).
 

«Η άνοδος του Σάιλας Λάπαμ», θεωρείται ένα «ρεαλιστικό μυθιστόρημα», το οποίο εκφράζει την πεποίθησή τού συγγραφέα του, ότι η μυθοπλασία πρέπει να απεικονίζει τα πράγματα όπως είναι, τον κόσμο όπως είναι, χωρίς εξωραϊσμούς και τεχνάσματα, όπως δε διατυμπάνιζε σε κείμενά του: «αρκετά με τους ήρωες, του ιδανικούς, τους παθιασμένους, του ρομαντικούς – να ασχοληθούμε με τους καθημερινούς, τους απλούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες», για να δώσει έμφαση στην αντίθεση μεταξύ «ρεαλιστικού» και «ρομαντικού» μυθιστορήματος. Στο βιβλίο για το οποίο γράφω, έχει ως κεντρικό χαρακτήρα, έναν τέτοιο άνθρωπο που θέλει να γίνει κάτι διαφορετικό από αυτό που μπορεί, προκαλεί τη μοίρα του, θέλει να «απλώσει τα πόδια του έξω από το τραπέζι» και τελικά συντρίβεται, επανερχόμενος στην κατάσταση που του ταιριάζει καλύτερα.
 
Ο Συνταγματάρχης Σάιλας Λάπαμ, θα μπορούσε να θεωρηθεί, «ένας πολύ τυχερός άνθρωπος». Δουλευταράς που έκανε κάθε είδους δουλειά για να ζήσει, παντρεύτηκε την Πέρσις, που ήταν δασκάλα του χωριού στο οποίο έμενε, αποφασίζει να εκμεταλλευτεί ένα κοίτασμα ορυκτής μπογιάς που είχε βρει στο οικογενειακό αγρόκτημα στο Βερμόντ ο πατέρας του, αλλά δεν του είχε δώσει μεγάλη σημασία. Η μπογιά αποδεικνύεται μοναδική, ένα πραγματικό χρυσωρυχείο που δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιό του στην αγορά. Πάνω που τα πράγματα δείχνουν να προχωράνε αρμονικά, ξεσπάει ο Εμφύλιος πόλεμος και ο Λάπαμ κατατάσσεται στις δυνάμεις των Βορείων, όπου φτάνει στο βαθμό του Συνταγματάρχη – κάτι που θα του προσδώσει το απαραίτητο για τις δουλειές του κύρος -, γλυτώνοντας από τον ηρωισμό ενός φίλου του, τον θάνατο. Γυρίζοντας στο χωριό, αποφασίζει να επεκτείνει την εταιρεία, φτιάχνοντας εργοστάσιο παραγωγής της μπογιάς, με έναν συνέταιρο που συμβάλλει μεν οικονομικά, αλλά αποχωρεί μετά από δυο χρόνια. Ήδη όμως το εργοστάσιο έχει απογειωθεί, η μπογιά πουλάει τρελά, και ο Λάπαμ ανοίγει γραφεία όχι μόνο στις μεγάλες Αμερικανικές πόλεις αλλά και σε Ευρωπαϊκές ή Ασιατικές.
 
Πλέον ο Λάπαμ ζει στη Βοστώνη, με την Πέρσις και τις δύο του κόρες, την ευφυέστατη και σπιρτόζα μελαχρινή Πενέλοπι και την μικρότερη καλλονή αλλά μάλλον αφελή Αϊρίν, που τραβάει τα ανδρικά βλέμματα, εντυπωσιάζοντας με την ομορφιά της. Σε κάποιες διακοπές σε μια λουτρόπολη, η μητέρα με τις δύο κόρες, γνωρίζονται με τον Τομ Κόρεϊ, μεγαλύτερο γιο μιας παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας που βρίσκεται σε οικονομική παρακμή. Ο Τομ προσεγγίζει τα δύο κορίτσια και κάνει αρκετή παρέα μαζί τους, ενώ όταν επιστρέφουν όλοι στην Βοστώνη, αρχίζει να επισκέπτεται το σπίτι των Λάπαμ με κάθε αφορμή. Ο Λάπαμ πετάει στα σύννεφα! Χτίζει ήδη μια πολυτελέστατη και άκρως δαπανηρή έπαυλη σε μια σικάτη περιοχή, υπακούοντας σε κάθε απαίτηση του αρχιτέκτονα και βλέπει ότι κάτι σιγοψήνεται μεταξύ του Τομ Κόρεϊ και της Αϊρίν, αν και ο νέος δεν έχει κάνει κάποια κίνηση ακόμα. Από την άλλη, οι Κόρεϊ περνάνε μια ψιλοφρίκη συνειδητοποιώντας τις τους μέλλει να πάθουν, να συγγενέψουν και να περνάνε κάποιες ώρες, με τον «αμόρφωτο» και (κυρίως) «ακαλλιέργητο» ήρωα μας και την οικογένειά του, αλλά δεν μπορούν να εμποδίσουν τον Τομ που δείχνει μαγεμένος από τη συναναστροφή του με τα δύο κορίτσια, ενώ ζητάει κι από τον Σάιλας Λάπαμ, να δουλέψει στην εταιρεία του συμβάλλοντας στις διεθνείς σχέσεις και την εξάπλωση της ορυκτής μπογιάς.
 
«Ο μεταξοΰφαντος γαμήλιος δεσμός αντέχει σε μια καθημερινή τριβή από αδικίες και προσβολές την οποία καμιά άλλη ανθρώπινη σχέση δεν μπορεί να υποστεί αλώβητα▪ και μερικές φορές η δύναμη που συνέχει την κοινωνία μπορεί να φαίνεται στα μάτια της κλονισμένης πίστης ως κατάρα όσων δεσμεύονται άμεσα από αυτή. Δύο άνθρωποι που διόλου δεν αδιαφορούν ο ένας για το δίκιο και τα αισθήματα του άλλου, αλλά αντιθέτως τα στέργουν ως επί το πλείστον, μπορεί να σκίζουν ο ένας τις σάρκες του άλλου μέσα στον ιερό αυτό δεσμό εντελώς ατιμώρητα▪ ενώ αν ήταν δύο οποιοιδήποτε άλλοι δεν θα ξαναμιλιόντουσαν ποτέ ούτε θα βλέπονταν ύστερα από τις προσβολές που θα είχαν ανταλλάξει. Είναι οπωσδήποτε ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο, και αναμφίβολα οφείλει να πείσει τον παρατηρητή για την θεϊκή προέλευση του θεσμού. Αν οι σύζυγοι είναι ευθείς, ντόμπροι άνθρωποι, όπως οι Λάπαμ, δεν ζυγιάζουν τα λόγια τους▪ αν είναι πιο εκλεπτυσμένοι, τα ζυγιάζουν πολύ προσεκτικά, και ξέρουν με ακρίβεια πόσο μακριά θα τα τραβήξουν, και σε ποιο άκρως ευαίσθητο σημείο θα τα σπείρουν με τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα.»
 
Τα πράγματα όμως δεν εξελίσσονται στη ζωή όπως περιμένουν όλοι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας. Καθώς το χτίσιμο της έπαυλης προχωράει, ένας ανταγωνιστής του Λάπαμ εισέρχεται στην αγορά, υποχρεώνοντας τον πανικόβλητο Σάιλας σε μια σειρά από παράτολμες ενέργειες, ενώ ο Τομ που έδειχνε να έχει μια σαφή προτίμηση προς την Αϊρίν, η οποία είχε «δέσει κόμπο» ότι το πράγμα προχωράει, κάνει την ανατροπή και δηλώνει στην εμβρόντητη Πενέλοπι ότι για εκείνη επισκεπτόταν τους Λάπαμ, την αγαπάει και θέλει να την παντρευτεί. Στην οικογένεια των Λάπαμ γίνεται χαμός, με την Πενέλοπι να βρίσκεται προ ενός τεράστιο ηθικού διλήμματος, αφού γνωρίζει τα αισθήματα της Αϊρίν προς τον Τομ και δεν ξέρει τι να κάνει. Η οικογένεια του Τομ, τα χάνει τελείως ενώ στο συνολικό μπλέξιμο συμβάλλει η διαφαινόμενη χρεωκοπία του Σάιλας Λάπαμ, μετά από ένα χρηματιστηριακό κραχ και μια σειρά από ατυχίες.

 Χρονολογικά τοποθετημένο στη δεκαετία του 1870, το βιβλίο του Χάουελς κινείται σε δύο άξονες. Ο ένας είναι η οικονομική άνοδος και πτώση του Σάιλας Λάπαμ, ο άλλος είναι το «ερωτικό τρίγωνο», των δύο θυγατέρων του με τον Τόμ Κόρεϊ. Και αν το δεύτερο δεν παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη – σχεδόν γνωρίζουμε τι πρόκειται να γίνει στο τέλος -, είναι η πορεία του ήρωα του βιβλίου, που προσδίδει μεγάλη αξία στο μυθιστόρημα.
 
Ο Σάιλας Λάπαμ, είναι ένας χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του Αμερικανικού ονείρου. Ξεκινάει φτωχός, παλεύει με κάθε τρόπο να ανέλθει οικονομικά – δεν είναι ξεκάθαρο από την αρχή τι ακριβώς έκανε με τον συνέταιρό του και γιατί εκείνος τού πούλησε το μερίδιό του αποχωρώντας από την επιχείρηση, σε σημείο όταν επανεμφανίστηκε, η αλύγιστη Πέρσις να υποχρεώσει τον Λάπαμ να τον βοηθήσει. Η ισχυρή επιθυμία του ήρωα να ανέλθει οικονομικά και κοινωνικά ενώνει τους δύο άξονες του βιβλίου. Η ζωή του αποκτάει νόημα όταν βλέπει καθημερινά την πρόοδο των εργασιών στο μέγαρο που χτίζει, το οποίο τραβάει τα βλέμματα των περαστικών με το μέγεθός του και με την (αναγκαία εκ των συνθηκών) συναναστροφή του με την οικογένεια των Κόρεϊ – παρότι ως έξυπνος άνθρωπος βλέπει την αποστροφή στο βλέμμα τους. Είναι άπληστος ο Λάπαμ; Είναι σε μεγάλο βαθμό, και αυτή του η «τύφλωση», θα συντελέσει στην απώλεια της περιουσίας του και ότι έχει οικοδομήσει με την σκληρή του εργασία και κάποιες επιτυχημένες επιχειρηματικά ενέργειες.
 
Ο Λάπαμ είναι όμως κι ένας άνθρωπος πραγματικά καλός. Παλεύει σε όλο το βιβλίο με την συνείδησή του και τις ενοχές του. Θα κοιτάξει να βοηθήσει τον παλιό του συνέταιρο, ενώ στηρίζει οικονομικά και ηθικά την σύζυγο ενός συμπολεμιστή του, ο οποίος έβαλε το κορμί του, για να εμποδίσει την σφαίρα να φτάσει σ’ εκείνον σε μια μάχη στον Εμφύλιο – κάτι που ο Λάπαμ δεν έχει ξεχάσει ποτέ. Η πτώση του, θα τον τραυματίσει, θα τον πονέσει, ταυτόχρονα όμως θα τον ηρεμήσει, καθώς θα συνειδητοποιήσει το αδιέξοδο που είχε οδηγηθεί η ζωή του, με το ατελείωτο κυνήγι του χρήματος και της «επιτυχίας».
 
«Είναι περίεργο πράγματα αυτό που ονομάζουμε πολιτισμό. (…) Νομίζουμε πώς είναι υπόθεση εποχών και εθνών. Στην πραγματικότητα πρόκειται για υπόθεση μεμονωμένων ατόμων. Ο ένας αδερφός θα γίνει πολιτισμένος κι ο άλλος θα γίνει βάρβαρος. Έχω συναντήσει περιστασιακά νεαρές κοπέλες που ήσαν τόσο βάναυσα, τόσο αλαζονικά και πεισματικά αδιάφορες απέναντι στις τέχνες οι οποίες συνθέτουν τον πολτισμό, που θα έπρεπε κανονικά να ντύνονται με δέρματα άγριων θηρίων και να περπατούν ξυπόλυτες με ρόπαλα στους ώμους. Κι όμως προέρχονταν από καλά σπίτια, και οι γονείς τους τουλάχιστον σέβονταν τα πράγματα που εκείνα τα νεαρά αγρίμια απεχθάνονταν.»
 

Γραμμένο με πολλή ζωντάνια και δυναμισμό, γεμάτο χιούμορ και ενσυναίσθηση, το βιβλίο του Χάουελς διαβάζεται ευχάριστα και περιγράφει έναν λογοτεχνικό ήρωα, που θα προσπαθήσει να διαπεράσει τα όρια που του θέτει η δομή της κοινωνίας της εποχής, καταλήγοντας να συντριβεί. Οι έντονες διαφορές στον 19ο αιώνα, της μεγαλοαστικής τάξης και των παλιών τζακιών με τους ανερχόμενους μικροαστούς και επιχειρηματίες που κυρίως μετά την ισοπέδωση του Εμφυλίου, ξεπρόβαλλαν δυναμικά στις πόλεις του Βορρά, διεκδικώντας με κάθε τρόπο την είσοδό τους στην «καλή κοινωνία», αποτυπώνεται στο μυθιστόρημα με λεπτομέρεια και διαύγεια.
 
Μπορεί το μυθιστόρημα να έχει επαναλήψεις και πολλές περιττές πληροφορίες – να μη ξεχνάμε ότι σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εποχής, δημοσιεύονταν σε συνέχειες σε ένα περιοδικό, δείγμα της δημοφιλίας του Χάουελς. Ο αναγνώστης όμως περνάει υπέροχα μαζί του, καθώς πέρα από την ωραία πλοκή, υπάρχουν σελίδες ανθολογίας στο βιβλίο, που πέρα από το χιούμορ κρύβουν και δράμα – όπως αυτές του δείπνου που παραθέτουν οι Κόρεϊ, κι όπου ο θρησκόληπτος Λάπαμ με την οικογένειά του, πρώτη φορά δοκιμάζει κρασί με το φαγητό, μεθώντας όπως είναι φυσιολογικό, ρεζιλεύοντας τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, ή όπως αυτές που περιγράφει το πόσο καμαρώνει ο ήρωας βλέποντας το σπίτι που χτίζει, περιγράφοντάς το, σε όποιον γνωρίζει.
 
«Η άνοδος του Σάιλας Λάπαμ», με το εμφανές κοινωνικό σχόλιο που περιέχει, είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, με έξοχα δομημένους χαρακτήρες, γλαφυρές περιγραφές και έμφαση στη λεπτομέρεια. Έχει ωραίο ρυθμό και ενδιαφέρουσα (αν και όχι ιδιαίτερα πρωτότυπη) ιστορία, που μας γνωρίζει έναν σημαντικό συγγραφέα, πολύ επιτυχημένο εμπορικά στον καιρό του – τα βιβλία του ήταν πολύ δημοφιλή -, που μπορεί να μη στέκεται στο ίδιο επίπεδο με άλλους δημιουργούς της εποχής του, το βιβλίο του όμως αυτό, είναι ένα απαραίτητο ανάγνωσμα για τους λάτρεις της κλασσικής λογοτεχνίας.
 
Βαθμολογία 83 / 100


 
 
 
 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home