«Μυθιστόρημα Ιδεών», « Ιστορικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας», ή μήπως « Ιστορικό μυθιστόρημα με ολίγη από…», το γεγονός είναι ότι σε όποια κατηγορία και να αποπειραθείς να τοποθετήσεις το έπος του δαιμόνιου Neal Stephenson, «ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΣ, Κύκλος Μπαρόκ» (Εκδ. Κέδρος, μετάφρ. Μ. Περαντάκου-Κουκ, σελ.1110) θα πέσεις έξω – προς μεγάλη ικανοποίηση του συγγραφέα υποθέτω. Ο αρχικός δισταγμός για τον όγκο του βιβλίου (που πραγματικά τρομάζει) ξεπερνιέται εύκολα γιατί το θέμα του είναι ιδιαίτερα ελκυστικό στους λάτρεις του ιστορικού μυθιστορήματος. 17ος αιώνας, αλχημιστές, θρησκευτικές έριδες, πολιτικά παιχνίδια, περιπέτειες, έρωτες, ιστορικά πρόσωπα να παίζουν ενεργό ρόλο στη πλοκή και όλα αυτά να παραπέμπουν στους χάκερς του 21ου αιώνα και τα «παιχνίδια» τους.

Ο «Υδράργυρος» χωρίζεται σε 3 μέρη, 3 βιβλία καθαρά αυτονομημένα, με 3 κύριους χαρακτήρες όπου ο καθένας από αυτούς είναι ο ήρωας του κάθε μέρους.
Στο πρώτο μέρος/βιβλίο με τίτλο «Υδράργυρος», βρισκόμαστε στο έτος 1713 και ο δόκτορ Ντάνιελ Γουοτερχάουζ, μέλος της Βασιλικής Εταιρίας του Λονδίνου και (κυρίως) Φυσικός Φιλόσοφος που ζεί έξω από την Βοστώνη, ιδρυτής και ψυχή του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης δέχεται την επίσκεψη του μυστηριώδους Ίνοχ του Κόκκινου απεσταλμένου της Πριγκίπισας Καρολίνας του Άνσμπαχ (οίκος του Αννόβερου), η οποία με επιστολή της τον προσκαλεί στο παλάτι για να μπορέσει να συμφιλιώσει τα δύο μεγάλα πνεύματα της εποχής, τον Νεύτωνα(Ισαάκ Νιούτον) και τον Λάϊμπνιτζ, αφού ο Ντάνιελ ήταν ο μόνος που είχε φιλικές σχέσεις με αυτές τις δύο διάνοιες. Παρά το δύσκολο (αφού ο Ντάνιελ κοντεύει τα 70-υπέργηρος για την εποχή) και το επικίνδυνο του ταξιδιού ο Ντάνιελ δέχεται να πάει.
Πάνω στο καράβι αναπολεί εν μέσω πολιορκίας -σχεδόν αμέσως μόλις το πλοίο προσπαθεί να ανοιχτεί στη θάλασσα - από τους πειρατές, τη ζωή του από το 1660 και μετά. Τα χρόνια των σπουδών του στο Κέμπριτζ, τη γνωριμία και την φιλία του με τον Νεύτωνα, την μετέπειτα κόντρα τους αφού ο Πουριτανός Ντάνιελ δεν μπορούσε να δεχτεί ότι ο μεγάλος επιστήμονας της εποχής ισορροπούσε μεταξύ Αλχημισμού και επιστήμης, την γνωριμία του με τα μεγάλα πνεύματα της εποχής, τον Γουίλκινς ιδρυτή της Βασιλικής Εταιρίας του Λονδίνου, τον Ρόμπερτ Χουκ με τα τρομερά του πειράματα και άλλους. Πολιτικές ίντριγκες, βασιλικά παιχνίδια, ο κόσμος της Αυλής, η άνοδος των αργυραμοιβών και μετέπειτα τραπεζιτών, θρησκευτικές διαμάχες εμπλέκονται με τον κόσμο των Αλχημιστών, με ανακαλύψεις της επιστήμης.

Στο δεύτερο βιβλίο, το οποίο έχει τίτλο «Ο βασιλιάς των Βαγαπόντηδων», παρακολουθούμε τις περιπέτειες του «Κουτσοψώλη»( απίστευτη απόδοση του Half-Cocked) Τζακ, ενός «Βαγαπόντη» (κάτι σαν τους «Κλέφτες» του ελληνικού 19ου αιώνα) που έγινε θρύλος και τραγούδι για τις ικανότητές του και τις περιπέτειές του. Ο Τζακ Σάφτοου τύπος μεγαλωμένος στους δρόμους του Λονδίνου και αφού με τον αδερφό του Μπομπ κάνουν τις πιο τρελλές δουλειές για να ζήσουν, επιλέγουν τη στρατιωτική ζωή για να βγάλουν τα προς το ζην. Ο Μπομπ πιο συντηρητικός επιλέγει να ακολουθήσει τον Δούκα του Μάρλμπορο, Τζον Τσέρτσιλ και έτσι ο Τζακ βρίσκεται μόνος του, μισθοφόρος από δω κι από ‘κει. Η τύχη του τον φέρνει στην πολιορκία της Βιέννης από τον Σουλεϊμάν, μια μοναδική ευκαιρία για πλιάτσικο. Έτσι πάνω στον χαμό πέφτει στα χέρια του η πανέμορφη (και παρθένα) Ελάϊζα που ήταν σκλάβα στο χαρέμι του Σουλτάνου, μαζί με το άλογο και το σπαθί ενός γενίτσαρου. Μαζί με την Ελάϊζα, το άλογο, το σπαθί και το μετάξι που έχει κρύψει στα ρούχα της η παμπόνηρη κοπελιά, διασχίζουν την Κεντρική Ευρώπη, ερωτεύονται χωρίς να μπορούν να έρθουν σε «τυπική» σεξουαλική επαφή λόγω της «αναπηρίας» (της «κουτσοψωλίασης» που λέγαμε) του Τζακ, η Ελάϊζα γνωρίζεται με τον Λάϊμπνιτς και αναπτύσσει τεράστιες πνευματικές και χρηματοοικονομικές δυνατότητες. Ο καημένος ο Τζακ περιφέρεται δεξιά κι αριστερά πέφτοντας σε γκάφες, κατορθώνοντας μονίμως να επιβιώνει.

Το τρίτο βιβλίο με τίτλο «Η οδαλίσκη», έχει ως ηρωίδα, την μοναδική Ελάϊζα. Η δαιμόνια αυτή γυναίκα, η οποία κατάγεται από το νησί Κγκχλμ (Qwghlm –εδώ σε θέλω μπάρμπα - το οποίο βεβαίως υπάρχει μόνο στη φαντασία του συγγραφέα, ο οποίος το τοποθετεί ΒΔ της Αγγλίας (στις σημερινές Εβρίδες) δίνοντάς του όμως Ιρλανδέζικα στοιχεία), και είναι ένα πανέξυπνο και ικανότατο άτομο. Η Ελάϊζα αφού στέλνει τον Τζακ να πουλήσει άλογο και σπαθί βρίσκεται στο Πουριτανικό και αυστηρό Άμστερνταμ, κέντρο του εμπορίου αλλά και του υποτυπώδους Χρηματιστηρίου της εποχής και βρίσκει τον εαυτό της μέσα στις δολοπλοκίες μεταξύ Γάλλων που θέλουν τον έλεγχο της μικρής αλλά πανίσχυρης πόλης, των Προτεσταντών (και όχι μόνο) εξόριστων αλλά και διαφωνούντων Άγγλων που υπό τη σκέπη του ικανού Γουίλιαμ της Οράγγης προετοιμάζουν την εισβολή και την κατάκτηση της εξουσίας στην Αγγλία αλλά και του ίδιου του Γουίλιαμ που εποφθαλμιά τον Αγγλικό θρόνο. Σ’αυτό το μέρος, έτος 1685 πλέον, ξαναβρίσκουμε τον Ντάνιελ Γουοτερχάουζ, την Βασιλική Εταιρία, τον Νεύτωνα και τον Λάϊμπνιτζ, τις ανακαλύψεις της επιστήμης, τις δολοπλοκίες του Παλατιού.

Ο «Υδράργυρος» είναι το πρώτο μυθιστόρημα της «τριλογίας του Μπαρόκ» (3000 σελίδες σε σύνολο) με τα άλλα 2, το «The Confusion» και το «The System of the World» να συμπληρώνουν τον «Κύκλο του Μπαρόκ» και (εύχομαι) να έπονται μεταφραστικά. Είναι ένα απολαυστικό και κυρίως εντυπωσιακό ως προς την δομή και την σύλληψη έργο το οποίο πρέπει να αναγνωσθεί προσεκτικά και με ενάργεια (ή απλούστερα: με υπομονή και επιμονή), διότι οι φιλοσοφικοί διάλογοι, οι επιστημονικές θεωρίες (άσχετα αν τις καταλαβαίνει κανείς ολικώς ή μερικώς), η ροή των πληροφοριών για την ταραγμένη (κάτι μου είπες τώρα) εποχή, οι ιστορικές λεπτομέρειες που είναι οι περισσότερες ψιλοάγνωστες (ή και τελείως άγνωστες) στον μέσο αναγνώστη (που δεν έχει υποχρέωση να γνωρίζει τις εναλλαγές και τα παιχνίδια διαδοχής του Αγγλικού θρόνου), διαδέχονται η μία την άλλη και δεν μπορείς να τις προσπεράσεις απλά ακολουθώντας την πλοκή.

Το στυλ του μυθιστορήματος αλλάζει μεταξύ των 3 μερών/βιβλίων που το απαρτίζουν. Οι φιλοσοφικοί διάλογοι και οι ιδέες, μαζί με τις έντονες ιστορικές αναφορές του πρώτου μέρους, το διαδέχεται η ξέφρενη περιπέτεια της ιστορίας του Τζακ του Βαγαπόντη, ο οποίος ως άλλος Τζακ Σπάροου εναλάσσει την δράση μεταξύ κωμωδίας, ερωτικού μυθιστορήματος και έντονης δράσης ενώ το ύφος αλλάζει άρδην στο τρίτο μέρος όπου παρακολουθούμε τις διαδρομές του χρήματος, τις πολιτικές δολοπλοκίες της Γαλλικής Αυλής μέσω του βίου της παμπόνηρης Ελάϊζα που άλλοτε με τη γοητεία της και άλλοτε με την διαολιά της παίζει στα δάχτυλα τον Λουδοβίκο IV (τον Βασιλιά-Ήλιο), τον Γουίλιαμ της Οράγγης, αλλά και τον (πολύ συχνά αφελή) Ντάνιελ Γουοτερχάουζ. Σε όλες τις ιστορίες και των 3 ηρώων του βιβλίου μπαινοβγαίνει η επιβλητική μορφή του Ίνοχ του Κόκκινου, ενός ανθρώπου ακαθόριστης ηλικίας που πάντα έχει τη λύση για κάθε πρόβλημα, κάτι σαν τον «Μάγο Μέρλιν».

Αρκετοί θα το βρουν χαώδες και υπερβολικό, κατά την άποψή μου είναι περισσότερο γκροτέσκο(όπως και όλη η "μπαρόκ" εποχή) και γοητευτικό, το μυθιστόρημα του Στήβενσον –προορισμένο να αποκτήσει φανατικούς θαυμαστές αλλά και ακόμα φανατικότερους εχθρούς - μπερδεύει και μπερδεύεται αλλά σε κρατάει μαγνητισμένο χάρη στην ικανότητα του συγγραφέα να εναλάσσει το σοβαρό με το ανάλαφρο, το χιούμορ (άφθονο) με την φρίκη ορισμένων υπερβολικά ρεαλιστικών σελίδων όπου σκύλοι σφάζονται χάριν της επιστήμης, γυναίκες βιάζονται, εκτελέσεις περιγράφονται με κάθε λεπτομέρεια μέχρι τελευταίου σπασμού, σωματικά υγρά και εκκρίσεις διαδέχονται ρομαντικές σκηνές θυμίζοντας άλλοτε το «Άρωμα» του Ζύσκιντ και άλλοτε τον (εξαιρετικό) «Βλακοχορτοφάγο» του Μπαρθ.

Ο Στήβενσον (γεν.1959), σε συνεντεύξεις του τονίζει τη μεταφορική σημασία του βιβλίου του. Στους Αλχημιστές που ήταν οι προπομποί των επιστημόνων του Διαφωτισμού αλλά και στους μυθιστορηματικούς του ήρωες, τον Ντάνιελ και (κυρίως) την Ελάϊζα βλέπει τους σημερινούς Χάκερς που σπάνε κωδικούς, διότι (όπως λέει) τι άλλο κάνανε αυτοί οι άνθρωποι παρά κινούντο «παράνομα», μιλώντας κωδικοποιημένα, προσπαθώντας να παρακάμψουν την εξουσία. Στην προσπάθειά του αυτή, ορισμένοι από τους ήρωές του, όπως η Ελάϊζα παρά την γοητεία που αποπνέουν φαίνονται «ψεύτικοι» (δεν υπήρχε περίπτωση, η δράση της να έμενε ατιμώρητη, η δε διάνοιά της φαντάζει απίστευτη για τα δεδομένα της εποχής) αλλά είναι λάθος να ψάχνουμε με το μοιρογνωμόνιο την ιστορική αλήθεια σε ένα μυθιστόρημα και κυρίως σε τόσο πλούτο πληροφοριών. Στην καλύτερη και ευκολότερη κατανόηση του μυθιστορήματος θα βοηθούσε εάν είχε εκδοθεί στη χώρα μας το «Κρυπτονομικόν», ο προπομπός του «Κύκλου Μπαρόκ» όπου πρωτοεμφανίζονται οι βασικοί ήρωες του βιβλίου αλλά έτσι κι αλλιώς ο «Υδράργυρος» είναι μόνο η αρχή αφού ακολουθούν τα άλλα 2 μυθιστορήματα της τριλογίας, κι όποιος αντέξει…




Georg Friedrich Handel - Sarabande