Τετάρτη, Ιανουαρίου 13, 2016
posted by Librofilo at Τετάρτη, Ιανουαρίου 13, 2016 | Permalink
Καταστροφές και Θρίαμβοι
Την
ιστορική πορεία της Ελλάδας από την διαμόρφωσή της ως κράτος μέχρι σήμερα
εξετάζει με σαφήνεια και γλαφυρό αφηγηματικό ύφος, ο καθηγητής Πολιτικής
Επιστήμης του Yale, Στάθης Καλύβας (Κέρκυρα,1964), στο βιβλίο του
«ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΟΙ», («Εκδ.Παπαδόπουλος, μετάφρ. Ν.Ρούσσος, σελ.324). Το
βιβλίο που έχει ως υπότιτλο «Οι 7 κύκλοι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας»,
εξετάζει με σφαιρικότητα την μοναδική πορεία μιας χώρας που συνεχώς
καταστρέφεται και όμως όχι απλώς επιβιώνει αλλά παρουσιάζει και ορισμένα
αξιοσημείωτα επιτεύγματα.
Το
βιβλίο είναι γραμμένο για ένα ξένο (αγγλόφωνο) κοινό, και εντάσσεται στη σειρά
«What everyone needs to know about…» των
Πανεπιστημιακών εκδόσεων Οξφόρδης, και φθάνει στα χέρια μας μεταφρασμένο.
Ουσιαστικά είναι μια προσπάθεια απάντησης στο ερώτημα: «πως φθάσαμε στην κρίση
του 2009» και αποτελεί ένα εργαλείο κατανόησης για τους αγγλόφωνους αναγνώστες
των δεδομένων της χώρας μας. Μ’αυτόν τον τρόπο διαβάζουμε σε μεγάλο μέρος του
βιβλίου πράγματα ήδη πολύ γνωστά σ’εμάς, που αποτελούν όμως μια καλή ευκαιρία
να τα ξαναθυμηθούμε υπό το πρίσμα της σημερινής κατάστασης.
Ο
συλλογισμός του Καλύβα και η θέση του είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη και διαυγής.
Θεωρεί ότι η ελληνική ιστορία διαγράφει «επτά κύκλους άνθησης, κατάρρευσης και διάσωσης.
Όλοι ξεκινούν με αφετηρία ένα υπερφιλόδοξο εγχείρημα που αρχικά φαντάζει
ανέφικτο, ίσως και τρελό.»
Ο
πρώτος κύκλος ξεκινάει στις αρχές του 19ου αιώνα, με την οργάνωση
της ένοπλης εξέγερσης και την δημιουργία μιας ανεξάρτητης χώρας, ο δεύτερος κύκλος
με το χτίσιμο του ανεξάρτητου πλέον κράτους και της κοινοβουλευτικής
δημοκρατίας σε συνδυασμό με την εθνική συνείδηση σε έναν τόπο ρημαγμένο. Ο
τρίτος κύκλος τοποθετείται μετά τα μέσα του 19ου αιώνα και είναι η
δημιουργία παραγωγικής οικονομίας με σύγχρονες υποδομές σε μια χώρα ορεινή και
απροσπέλαστη και χωρίς φυσικούς πόρους. Ο τέταρτος κύκλος αφορά την εδαφική
επέκταση της χώρας υπό τον Ε.Βενιζέλο με σκοπό να αποτελέσει την μεγάλη δύναμη
των Βαλκανίων και της Ν.Α.Ευρώπης. Ο πέμπτος κύκλος ξεκινάει αμέσως μετά τις
καταστροφές της Μικράς Ασίας, της Κατοχής και του Εμφυλίου με την προσπάθεια
της χώρας να αποκτήσει σύγχρονη οικονομία ώστε να οικοδομηθεί ένα Δυτικό
κράτος. Ο έκτος κύκλος αφορά την προσπάθεια για πλήρη φιλελευθεροποίηση και εκδημοκρατισμό αμέσως μετά την πτώση της
Δικτατορίας (1967-1974), ενώ ο έβδομος κύκλος είναι η πορεία για ενσωμάτωση της
χώρας στο προηγμένο οικονομικό και πολιτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής ένωσης και η
προσπάθεια με το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα.
«Και
τα εφτά εγχειρήματα πέτυχαν, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο. Και τα επτά
εγχειρήματα, ωστόσο, φάνταζαν σχεδόν αδύνατα κατά την εκκίνησή τους. Ποιός
μπορούσε να φανταστεί το 1820 ότι θα αναδυόταν ένα σύγχρονο ελληνικό κράτος από
την Οθωμανική αυτοκρατορία; Ποιός μπορούσε να φανταστεί στα μέσα της δεκαετίας
του 1840 ότι θα δημιουργούνταν εκεί ένα ευρωπαϊκού τύπου κράτος και πως η
Ελλάδα θα γινόταν τελικά το πιο πετυχημένο κράτος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης;
Ποιος μπορούσε να φανταστεί στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ότι η Ελλάδα θα
έβγαινε από τη φτώχεια και θα πετύχαινε ένα επίπεδο ευημερίας πέραν κάθε
φαντασίας; Τέλος ποιος άραγε θα φανταζόταν στις αρχές της δεκαετίας του 1970
ότι η Ελλάδα θα γινόταν μια σταθερή και φιλελεύθερη δημοκρατία; Και με το ίδιο
σκεπτικό, πόσοι άραγε πιστεύουν σήμερα ότι η Ελλάδα μπορεί να γίνει μια
πετυχημένη, παραγωγική οικονομία στο πλαίσιο της ευρωζώνης; Η απάντηση
παραμένει σταθερά η ίδια: ελάχιστοι.»
Η
φιλοδοξία, ο υπέρμετρος ενθουσιασμός, ο μαξιμαλισμός των εκάστοτε ηγετών της
χώρας, οδήγησαν σε μεγάλα δράματα, σε τεράστιες καταστροφές. Η θέση του
συγγραφέα όμως είναι ότι αυτές οι καταστροφές δεν μπόρεσαν να ακυρώσουν εντελώς
τα κέρδη της προηγούμενης περιόδου. Η χώρα προχωρούσε και επανερχόταν ακόμα
καλύτερη, σχεδόν πάντα με την μεγάλη οικονομική και στρατιωτική (σε ορισμένες
καίριες περιπτώσεις) βοήθεια του ξένου παράγοντα, ξεπερνώντας τις δυνατότητές
της αλλά και τις προσδοκίες των έξωθεν παρατηρητών. Βασικά στοιχεία αυτής της
τάσης για βοήθεια, θεωρεί ο Καλύβας ότι ήταν/είναι: η κληρονομιά της αρχαίας
Ελλάδας καθαρά συμβολικά, οι επιτυχημένες συμμαχίες των Ελλήνων ηγετών, αλλά
και η πρωτοφανής αντοχή του λαού στις δοκιμασίες. Η μεγάλη αντίφαση είναι ότι
ανέκαθεν ο λαός έβλεπε με καχυποψία τους «σωτήρες» του, είτε ήταν η Μ.Βρετανία,
είτε οι Η.Π.Α., είτε η Γερμανία.
Το
βιβλίο είναι εξαιρετικό και διαυγές, υπαινικτικό και κατανοητό για κάθε είδους
αναγνωστικό κοινό. Τα γεγονότα κρίνονται με την ψύχραιμη και διεισδυτική ματιά,
ενός ανθρώπου του Δυτικού κόσμου χωρίς κομματικές αγκυλώσεις. Μπορεί κάποιους
να ενοχλήσουν ορισμένα συμπεράσματα γύρω από τον Εθνικό Διχασμό και τον Εμφύλιο (θέματα ευαίσθητα που ευτυχώς οι νέοι
ιστορικοί προσεγγίζουν από πολλές πλευρές).
«Η
στροφή...από τον παραδοσιακό συντηρητισμό προς την μεταπολιτευτική
προοδευτικότητα ήταν μεν σαρωτική, αλλά, ίσως και λόγω της ταχύτητας με την
οποία είχε πραγματοποιηθεί, υπήρξε συγχρόνως πολύ πιο επιφανειακή απ'ότι φάνηκε
αρχικά. Κάτω από τη διάχυτη προοδευτικότητα, εξακολουθούσε να παραμονεύει ένας
βαθύτερος συντηρητισμός που έβρισκε την έκφρασή του στην έντονα κομφορμιστική
συμπεριφορά, την ξενοφοβία, την καχυποψία για το διαφορετικό, τον φόβο των
μεγάλων αλλαγών, τη βαρύτητα της οικογένειας και την ταύτιση με τα σύμβολα του
έθνους και της ορθοδοξίας. »
Το
1/3 του βιβλίου του Καλύβα - πάνω από 100 σελίδες, αφιερώνεται στα γεγονότα
μετά την μεταπολίτευση. Ίσως εδώ να διακρίνεται μια άνιση κατανομή πάνω στο
ιστορικό γίγνεσθαι της χώρας, αλλά είναι κατανοητό, επειδή ο συγγραφέας πάνω
απ' όλα ενδιαφέρεται να καταδείξει πως η χώρα έφθασε στο σημερινό χάος. Με
λεπτομέρεια περιγράφονται οι κυβερνητικές πρακτικές των 2 κομμάτων που
διαχειρίστηκαν την εξουσία από το '74 και μετά, την διόγκωση του δημοσίου (250.000
μισθωτοί- 7,5% του εργ. δυναμικού μετά τον πόλεμο, 510.000 άτομα, 15% του εργ.
δυναμικού το 1980, 722.000 μισθωτοί το
1991 - 20% του εργ. δυναμικού), τον λαϊκισμό, την τρομοκρατία, τις απεργίες,
τις "συγκρουσιακές πρακτικές" και τέλος για τα Μνημόνια Οικονομικής
και Πολιτικής προσαρμογής από το 2010 και μετά.
«Κεντρική
θέση στην ελληνική κουλτούρα κατέχει ένα παράδοξο που έχει επισημανθεί από
αρκετούς παρατηρητές. "Η δομή της ελληνικής κοινωνίας είναι
κολεκτιβιστική" γράφει ένας από αυτούς, "αλλά η νοοτροπία της χώρας
είναι το ακριβές αντίθετο του κολεκτιβισμού. Στην πραγματικότητα, η δομή της
περιγράφεται από τη φράση "ο καθένας για την πάρτη του" ". Η
παρατήρηση αυτή εγείρει ένα κρίσιμο ερώτημα: πως συμβιβάζονται και συνυπάρχουν
ο έντονος κολεκτιβισμός και ο άκρατος ατομικισμός; »
Οι
"Καταστροφές και Θρίαμβοι", είναι τελικά ένα αισιόδοξο βιβλίο (παρά
την απελπισία που μπορεί να καταλάβει τον αναγνώστη βλέποντας μπροστά του τους
αριθμούς και τα δεδομένα της κρίσης), που πρέπει να διαβαστεί απ' όλους, ανεξάρτητα
από κομματική τοποθέτηση. Ένα βιβλίο χρήσιμο και απαραίτητο, για να συγκρίνουμε
και να κατανοήσουμε πράγματα και καταστάσεις.
αισιόδοξο? πόσο αισιόδοξο με τόσες παθογένειες που περιγράφει?
θετικό το πρόσημο για τον προβληματισμό στον οποίο μας βάζει...
ευχαριστώ