Μάλλον η τελευταία παρουσίασης της χρονιάς που φεύγει με τρεις συγγραφείς που διάβασα το δεκαήμερο που μας πέρασε.Να τα πάρω τα πράγματα από την αρχή..

Το καινούριο μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη "ΒΑΣΙΚΟΣ ΜΕΤΟΧΟΣ" (εκδ. Γαβριηλίδη) (75),είναι κατά την άποψή μου το πιό αδύναμο από τα 3 προηγούμενά του,με ήρωα τον αστυνόμο Χαρίτο.Είναι και το πλέον μεγαλεπήβολο και ογκώδες.Βασικά πολιτικό μυθιστόρημα όπου οι αδιαμφισβήτητες αρετές του Μάρκαρη , δηλαδή η αφηγηματική άνεση,η ατμόσφαιρα,η καταιγιστική δράση που ενσωματώνεται άριστα στην πλοκή του βιβλίου δεν φτάνουν να καλύψουν τα κενά των ιστοριών που αφηγείται ο συγγραφέας.

Ο Μάρκαρης ξεκινάει με δύο παράλληλες ιστορίες, από τη μια πλευρά έχουμε την εξέλιξη μιας τρομοκρατικής ενέργειας στην Κρήτη, όταν μια ομάδα ελληναράδων, οι οποίοι πήραν μέρος στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα καταλαμβάνει ένα πλοίο έξω από τη Σούδα όπου μεταξύ των επιβατών είναι και η κόρη του Χαρίτου, και για την εμφάνιση, από την άλλη μεριά, ενός κατά συρροήν δολοφόνου, ο οποίος διαλέγει τα θύματά του από τον χώρο της διαφήμισης.

Ο συγγραφέας με αφορμή τα προαναφερόμενα,περιγράφει υπέροχα την μετα-Ολυμπιακή Αθήνα με τα παρατημένα στάδια και το σκουπιδαριό που υπάρχει γύρω μας,κριτικάρει την Ελληνική πραγματικότητα αρκετά εύστοχα επιλέγοντας τον κόσμο της διαφήμισης που είναι ό αμεσος στόχος του δολοφόνου:
"Συγγνώμη κύριε υπουργέ αλλά έχετε προσέξει την υπογραφή κάτω από το γράμμα?"ρωτάει ο πρόεδρος του ΣΕΒ και φέρνει τον υπουργό σε αμηχανία.
"Την υπογραφή?...Ναι,νομίζω..."ψελλίζει μαγκωμένος.
"Να σας την θυμίσω λοιπόν:ο φονιάς του βασικού μετόχου.Ξέρετε τι μήνυμα στέλνει η υπογραφή?Ότι βασικός μέτοχος στα κανάλια δεν είναι ο κάτοχος του ενός,του πέντε ή του πενήντα τοις εκατό των μετοχών,αλλά οι διαφημιστικές εταιρείες.Γιατί αυτές αποφασίζουν γιά το πρόγραμμα,γιά το ποιές σειρές θα παιχτούν,με ποιούς ηθοποιούς,για το ποιά τοκ σόου θα γίνουν και με ποιούς δημοσιογράφους,για τα τηλεπαιχνίδια ή τα ριάλιτι σόου που θα παρουσιαστούν και με ποιούς παρουσιαστές.Ότι απορρίπτουν οι διαφημιστές,κόβεται αυτομάτως από τα κανάλια.Συνεπώς δεν κάνουν κουμάντο οι μέτοχοι αλλά οι διαφημιστές".

Η δράση όπως προείπα είναι καταιγιστική και ο Μάρκαρης είναι μάστορας,αλλά θεωρώ ότι όσο προχωράμε προς την τελική λύση και την μάλλον προβλέψιμη μυθοπλαστικά εύρεση των δραστών, το βιβλίο κουράζει τον αναγνώστη.Οι συνεχείς διαδρομές του Χαρίτου μέσα στην πόλη λειτούργησαν πολύ καλά στα πρώτα βιβλία με ήρωα το αυτοκινητάκι του αστυνόμου, αλλά πλέον φρενάρουν την αναγνωστική απόλαυση.Επίσης οι δράστες δεν φαίνεται να έχουν τόσο άδικο όπως δικαιολογούν τα εγκλήματά τους σαν άλλοι Τουπαμάρος,αναγκάζοντας τον συγγραφέα να ισορροπεί σε τεντωμένο σκοινί .Θεωρώ ότι ένας προσεκτικός αναγνώστης θα διακρίνει την αμηχανία του ικανότατου συγγραφέα να βιαστεί να δώσει μιά τελική λύση.

Ο Γιώργος Μπράμος έγραψε μιά καταπληκτική συλλογή διηγημάτων με τίτλο "ΑΣΠΡΑ ΓΕΝΙΑ" (εκδ.Καστανιώτη) (85).Ο συγγραφέας γνωστός κριτικός κινηματογράφου με το τρίτο του βιβλίο (δεν εκδίδει συχνά),μας προσφέρει 9 πολύ μικρά μελαγχολικά διαμαντάκια.Ιστορίες κυρίως μοναξιάς,απόγνωσης,πίκρας,προσωπικής ήττας,ανεργίας με πρωταγωνιστές κυρίως άνδρες ώριμους.

Ένας εργάτης χάνει τη δουλειά του και η ζωή του καταρρέει(«Αστρολογία»), ένας γυρολόγος μουσικός αποδέχεται σιωπηρά,την εκπόρνευση της γυναίκας του («Συμβιβασμός»), ένας επιτυχημένος εξηντάρης υποχρεώνεται να αρνηθεί για πάντα τον έρωτα («Οπως κάνουν όλοι»), ένας εργένης πολιτικός μηχανικός επισκέπτεται μιά παλιά του ερωμένη και πληροφορείται πως έχει παιδί μαζί της («Ελληνικό καλοκαίρι»), ένας απόμαχος του Εμφυλίου δολοφονείται σε μιά γεροντική ιστορία εκδίκησης («Ασπρα γένια») , ένας αποτυχημένος και ανέραστος γέροντας αριστερός σκοτώνει από γεροντικό πόθο και ανικανότητα («Ακίνητη ζωή»).Διαβάζουμε επίσης γιά έναν λιμενικό αφελή, του οποίου η σύζυγος εγκυμονεί, που τον τσακώνουν να κρατάει κρυμμένη σε σπηλιά μια νεαρή μετανάστρια (Μοιχεία), δύο άτυχους νέους που σπουδάζουν χάριν μίας περίεργης (και πονηρής) γενναιοδωρίας και καταλήγουν φθισικοί σε μία τραγική ιστορία («Καραμέλες») κι ένας νέος άντρας ο οποίος,εξαφανίζεται γιά πάντα προσπαθώντας να ξεφύγει από την προδιαγεγραμμένη μοίρα του («Η Κατάρα των ταξιδιών»).

Υπέροχο βιβλίο,πραγματική έκπληξη,λιτή και κινηματογραφική γραφή με τον σπαραγμό να ξεχειλίζει αλλά να μη μπουκώνει τον αναγνώστη.

"Σε απαρνιέμαι:η προδοσία ήταν,κατά την περίοδο της νεότητας,μιά δοκιμασία.Υπήρχε ακόμα ο προδότης και ο μη προδότης,αυτός που δεν άντεξε κι αυτός που άντεξε στα διλήμματα.Τώρα είναι μονόδρομος.Μικρές καθημερινές προδοσίες-είμαι πιά μεγάλος γιά να δώσω μάχες.Τις χάνω εκ των προτέρων,είναι μιά σοφή κίνηση γιά να μην καταναλώσω μάταια δυνάμεις.Επιστρέφω στην επιλεγμένη ζωή μου.Όπως κάνουν όλοι"

Σε τελείως διαφορετικό ύφος και θεματολογία κινείται η νουβέλλα του Αδόλφο Μπιόυ Κασάρες "ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΦΥΓΗΣ" (εκδ.Πατάκη) (85).Ο συγγραφέας ανήκε στην παρέα των Μπόρχες και Κορτάζαρ και μάς έχει προσφέρει ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα την περίφημη "Εφεύρεση του Μορέλ".Στο ίδιο στυλ είναι και το βιβλίο που αναφέρω σήμερα.

Ιδιόρρυθμη νουβέλα που γνωρίζεις πολύ καλά ότι κάτω από την φαινομενικά απλή ιστορία της υπάρχουν υπόγειες φιλοσοφικές και όχι μόνο,διαδρομές.

Ένας νεαρός υποπλοίαρχος τοποθετείται με δυσμενή μετάθεση στην Καγυέν και τα γύρω νησάκια.Γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι ο κυβερνήτης είναι μιά μάλλον διαταραγμένη προσωπικότητα ο οποίος κάνει κάποιου είδους πειράματα σε ειδικά επιλεγμένους φυλακισμένους με σκοπό να αλλοιώσει τις αισθήσεις τους και τον τρόπο που αυτοί πλέον θα αντιλαμβάνονται τον κόσμο.Σε μιά φυλακή που θυμίζει πίνακα του Μπρέγκελ παρακολουθούμε μια τελείως παρανοϊκή ιστορία που εμένα προσωπικά μου έφερε στο μυαλό την ταινία "Πέρυσι στο Μαρίενμπαντ" και το ύφος του Α.Ρενέ-τελείως άσχετα,μη με ρωτάτε γιατί,παρασύρθηκα από το ονειρικό ύφος του συγγραφέα βλέπετε...

Υπάρχει η επίδραση του Ρεμπώ,του Ι.Βερν,του Μπόρχες,του Κόνραντ.Υπάρχει ειρωνία,παιχνιδιάρικη διάθεση,κινηματογραφικός τρόπος περιγραφής των εικόνων.Η απόδοση του Π.Μάτεσι βοηθάει ιδιαίτερα στην απόλαυση της ιδιόμορφης και τόσο γοητευτικής νουβέλας.

ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ (με μουσική υπόκρουση αφιερωμένη εξαιρετικά στον φίλτατο Δημήτρη Μαμαλούκα που έγραψε ένα καταπληκτικό κείμενο στο ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ).

Ξεφεύγοντας από τα συνηθισμένα μου θέματα,ανασύρω μιά ιστορία από το οικογενειακό μου άλμπουμ-λίγο θλιμμένη αλλά πάντα επίκαιρη.

Χριστούγεννα του 45 , η οικογένεια του πατέρα μου – ποιά οικογένεια δηλαδή,ο παππούς μου,η γιαγιά μου και ο πατέρας μου ήταν – μένουν στον Λόφο Σκουζέ ,σε μιά μονοκατοικία . Στην ταρατσούλα είχανε ένα μικρό κοτέτσι με δύο κοτούλες ,την προπαραμονή αργά το βράδυ,μέσα στον ύπνο τους, ακούνε βήματα στην ταράτσα ,τρέχει η κυρά-Μαριάνθη (αντρογυναίκα όπως ήταν ) βουτάει τον κλεφτοκοτά από τα μαλλιά-αυτός αφήνει τις κότες,πηδάει από την ταράτσα και εξαφανίζεται.
Μέσα στον κλαυθμό και οδυρμό που ακολούθησε στην οικογένεια,οι γονείς του πατέρα μου αποφασίζουν να κάνουν Χριστουγεννιάτικο τραπέζι με έδεσμα (τι άλλο) τις 2 κότες –έτσι κι’αλλιώς χαμένες ήταν.Καλούνε τον θείο Μίλτο (αγαπημένο αδερφό της γιαγιάς και απίστευτο ακαμάτη),και ένα ζευγάρι ανηψιών του παππού από την Πόλη . Την ημέρα των Χριστουγέννων δίνουν τα κοτόπουλα στον φούρνο της γειτονιάς γιά ψήσιμο και κατά το μεσημεράκι στέλνουν τον κανακάρη τους, να φέρει το ταψί από τον φούρνο, ο οποίος ήταν στα 300 μέτρα από το σπίτι.
Ο ενδεκαετής πατέρας μου,μικροκαμωμένος και μοσχοαναθρεμμένος (παρά την κατοχή που προηγήθηκε) παραλαμβάνει το ταψί και καμαρωτός-καμαρωτός «παρελαύνει» προς το σπίτι.
Στην παρακάτω γωνία ,τον περιμένει μάγκας της εποχής άγνωστος σε αυτόν.
Ρε φιλαράκο του λέει,πήγαινε αυτό το γράμμα στην αρραβωνιαστικιά μου που μένει στο σπίτι στην άλλη γωνία, γιά να μη με δούνε οι δικοί της και εγώ σου κρατάω το ταψί.Θα χτυπήσεις το κουδούνι και θα ρίξεις το γράμμα κάτω από την πόρτα.
Ο αφελής νέος κάνει ότι του λέει ο τύπος,γυρίζει πίσω αλλά (τι έκπληξη),ο μάγκας με το ταψί έχει εξαφανιστεί.
Αφού περιπλανιέται καμμιά ωρίτσα κλαίγοντας και ψάχνοντας τον άγνωστο,ο πατέρας μου αποφασίζει να πάει στο σπίτι,όπου τον περιμένουνε αλλόφρονες και πεινασμένοι οι υπόλοιποι.Τους λέει το συμβάν,ξαμολιούνται όλοι στους δρόμους να βρούνε τον ένοχο αλλά τι να βρεις...
Ο πατέρας μου μιξόκλαιγε φοβούμενος ότι θα τις φάει,αλλά με το ψάξιμο είχε ξεθυμάνει το πράγμα –εντάξει,πέσανε κάνα-δυό σφαλιάρες,χρονιάρα μέρα . Σήκωσε τα μανίκια η κυρά-Μαριάνθη ,είχε και μερικά σουτζούκια ,έκανε μιά μεγάλη ομελέτα ,είχε και μερικά άλλα καλούδια (τι Πολίτισα ήταν άλλωστε),καθήσανε και φάγανε . Ο πατέρας μου από την θλίψη του μέθυσε τότε γιά πρώτη φορά στη ζωή του βάζοντας κρυφά ουζάκι από την νταμιτζάνα που είχε μόνιμα δίπλα του στα τραπέζια ο παππούς μου ("παιδιά αρχίζουμε με ούζο,και συνεχίζουμε με κρασί"),η δε ιστορία διανθισμένη με μπόλικες σάλτσες επαναλαμβανόταν μέχρι που έφυγαν όλοι οι πρωταγωνιστές από τη ζωή σε κάθε Χριστουγεννιάτικο τραπέζι της οικογένειας.

Καλά Χριστούγεννα σε όλους,ζεστά κι'ευτυχισμένα

Όλη η "βιβλιοφιλική" μπλογκόσφαιρα έχει ασχοληθεί με το καινούριο βιβλίο του Α.Σταμάτη "ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΦΟΥΓΚΑ" (εκδ.Καστανιώτη) (75),οπότε θα παραβώ την αρχή μου να αναφέρω (να βάλω link δηλαδή)τα πολύ ενδιαφέροντα ποστς των υπολοίπων (γιατί απλούστατα είναι πάρα πολλά,Reader,Bookattack,Εαρινή Συμφωνία,vivliocafe,Δ.Μαμαλούκας),οι οποίοι με πολύ σεβασμό προσεγγίζουν το μυθιστόρημα αυτό.

Η ιστορία θυμίζει το Επάγγελμα ρεπόρτερ του Αντονιόνι σε μεγάλο βαθμό.Ένας συγγραφέας μεταφέρει τα προσωπικά του αδιέξοδα (οικογενειακά και κατά προέκταση συγγραφικά), σε μιά επαρχία των ΗΠΑ.Ξεκινώντας μιά περιπλάνηση στα ενδότερα της χώρας αυτής,γνωρίζει έναν περίεργο Λατινοαμερικάνο ο οποίος πεθαίνει ξαφνικά.Χωρίς να το πολυσκεφτεί ο ήρωας καταστρέφει τα προσωπικά του στοιχεία και παίρνει τη θέση του άγνωστου ουσιαστικά άνδρα ακολουθώντας την διαδρομή του.Εκεί που νόμιζε ότι θα ζούσε μιά απλή περιπέτεια με μιά κοπελιά που ο άγνωστος θα επισκεπτόταν στην γενέτειρα του Μ.Τουαίην (όπως είχε ήδη προλάβει να του πει),ο ήρωας βρίσκεται μπλεγμένος σε μία περιπέτεια καταδίωξης με πολιτικές προεκτάσεις.

Στην προαναφερόμενη ταινία του Αντονιόνι ένας δημοσιογράφος αναζητεί μάταια έναν άγνωστο πόλεμο μέσα στην Αφρικάνικη έρημο . Επιστρέφοντας στο ξενοδοχείο του, ανακαλύπτει πως ο μυστηριώδης ένοικος του διπλανού δωματίου είναι νεκρός. Τότε, δίχως προφανή λόγο, μεταφέρει το πτώμα στο δικό του δωμάτιο, φοράει τα ρούχα του μακαρίτη και ξεκινά ένα ταξίδι στα μέρη που βλέπει στην ατζέντα του άγνωστου άνδρα. Πηγαίνει στο Μόναχο (και αργότερα στην Βαρκελώνη), όπου ανακαλύπτει πως ο νέος του εαυτός εμπορεύεται όπλα για λογαριασμό μιας αφρικανικής επαναστατικής οργάνωσης. Στην δεύτερη πόλη,θα γνωρίσει μια όμορφη φοιτήτρια αρχιτεκτονικής και θα συνεχίσει το ταξίδι μαζί της. Σύντομα όμως γίνεται φανερό ότι ο καινούργιος του εαυτός δεν πρόκειται να μακροημερεύσει. Γιατί, ακόμη και αν ξεφύγει από το παρελθόν του, δύσκολα θα γλιτώσει από τις σφαίρες των μυστικών πρακτόρων που έχουν βαλθεί να τον εξοντώσουν ως συνεργάτη των επαναστατών.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στον ήρωα του Α.Σταμάτη.Περιπλάνηση σε μεγαλουπόλεις (Σικάγο,Ν.Υόρκη),στην Αμερικάνικη επαρχία (έξοχες περιγραφές της Αμερικής των rednecks),σε κοινότητες που θυμίζουν τον Χαμένο Παράδεισο,όλα αυτά σε ένα road novell με κινηματογραφικό ύφος, που αποδεικνύεται πολύ γοητευτικό και παρά την αδυναμία του στην ανάπτυξη της δράσης , κρατάει τον αναγνώστη μέχρι το τέλος .

Ο ήρωας αναζητάει την χαμένη του ταυτότητα και γενικότερα την "σωτηρία του" μέσω της "φυγής" όπως αναφέρει και το λεχθέν από τον Ιούλιο Καίσαρα . Πέφτει σε παγίδες,εφαρμόζει τρικ του σινεμά από ταινίες μυστηρίου,ερωτεύεται,γνωρίζει πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους αλλά την "ύβρι" που έχει διαπράξει την πληρώνει.Και την πληρώνει ακριβά διότι εκτός από την καταδίωξη που υφίσταται,αυτή η "ύβρις" δεν τον αφήνει να απολαύσει το νόημα που βρήκε επιτέλους στην ζωή του.

Ένα μυθιστόρημα με πολλά δάνεια,πολλές αναφορές σε διάφορες εμμονές του συγγραφέα (βιβλιοφιλικές,σινεφίλ,μουσικόφιλες),που διαβάζεται παρέα με τα τραγούδια του Ντύλαν,του J.Croce,του B.Seger,των Eagles . Ένα μυθιστόρημα-ταινία που περιμένει τον σεναριογράφο της , μιά κατάθεση ψυχής που απλώνεται όσο αναπτύσσεται το μυθιστόρημα σε δρόμους οι οποίοι δεν βγάζουν πάντα σε κάτι ουσιαστικό.Η ικανότητα όμως του συγγραφέα να δημιουργεί υπέροχες εικόνες καταφέρνει στο τέλος να κερδίσει τις εντυπώσεις.

Ένα μυθιστόρημα που μιλάει επίσης γιά την φυγή με πολλές έννοιες,είναι αυτό του Jose Manuel Fajardo "ΕΝΑΣ ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΑ" (εκδόσεις OPERA) (70) . Ο συγγραφέας γνωστός στην Ελλάδα από 2 παλαιότερα εξαιρετικά ιστορικά μυθιστορήματα , σε αυτό το βιβλίο αγγίζει ένα πολύ ευαίσθητο θέμα . Την τρομοκρατία στην χώρα των Βάσκων .

Ο ήρωας του βιβλίου είναι ένας δημοσιογράφος και μεταφραστής που ζει κοντά στο Μπιλμπάο , παίρνει θέση εναντίον της ΕΤΑ , και κάποια στιγμή απάγεται από την οργάνωση και κλείνεται σε ένα υπόγειο τάφο . Προσπαθώντας να καταλάβει το γιατί και το πως της απαγωγής του , αρχίζει να σκέφτεται και να περιγράφει την ζωή του σε ένα παράλληλο μυθιστόρημα .Κρατάει ένα ημερολόγιο όπου περιγράφει τους προσωπικούς του δαίμονες .

"Ο κόσμος ήταν μιά γιορτή κανιβάλων,αρκούσε να κοιτάξεις προς οποιαδήποτε κατεύθυνση γιά να βρεις ένα διαμελισμένο πτώμα,ένα σπασμένο κρανίο,ένα ρυάκι αίματος...Έτσι συλλογιζόμουν τον ίδιο μου τον θάνατο χωρίς να φτάνω σε κανένα συμπέρασμα.Άλλοτε με φανταζόμουν στα γόνατα,ικετεύοντας έλεος ενώ μιά σφαίρα καρφωνόταν στον λαιμό μου και ξαφνικά όλα έσβηναν.Κι'άλλοτε,όρθιο,να αψηφώ του δήμιούς μου με το βλέμμα καρφωμένο στην κάννη του πιστολιού.Θα είχα τον χρόνο να δώ την σφαίρα να έρχεται?Θ'άκουγα κάτι?Μου είχε γίνει εμμονή το σημάδι των δολοφόνων μου,δεν ήθελα να χαροπαλεύω σαν το σκυλί,ούτε να νιώσω το αίμα να αναβρύζει από το κεφάλι μου και τα πνευμόνια μου να πλημμυρίζουν.Αλλά ούτε και να πεθάνω ξαφνικά χωρίς να προλάβω ν'αποχαιρετήσω την ζωή.Γιατί δεν ήθελα να πεθάνω κατά κανένα τρόπο.Τις σπάνιες στιγμές διαύγειας που βίωνα μέσα στη μέρα θυμόμουν με δυσπιστία ότι στην αρχή της αιχμαλωσίας μου,η ιδέα ενός αιφνίδιου θανάτου με παρηγορούσε σαν μιά απελευθέρωση.Τώρα,η ίδια ιδέα επανέφερε τον πανικό των πρώτων ημερών,όχι όμως από το άγχος της φυλακής αλλά από την απελπισία κάποιου που θέλει να εξακολουθήσει να ζει,ακόμα κι'αυτή την παρωδία εφιάλτη,να ζήσω γιά να μπορέσω ν'αγωνιστώ,να επαναστατήσω,να ονειρευτώ ένα διαφορετικό μέλλον από εκείνο που μου επιφύλασσαν οι δαίμονές μου."

Καφκικού ύφους και στυλ το μυθιστόρημα κάπου κουράζει με το ιδιαίτερα ενοχικό ύφος του ήρωα.Ο συγγραφέας περισσότερο ενδιαφέρεται να περιγράψει την Δαντική Κόλαση του φυλακισμένου ενώ "σπάει" την αφήγηση παραθέτοντας (πάντα μέσω των αναμνήσεων του ήρωα) και ορισμένα κομμάτια της δράσης της ΕΤΑ περιγράφοντας λιτά το δράμα που δεν έχει σταματήσει να εκτυλίσσεται στην Ισπανία.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι βιβλιοφιλικές αναφορές του ήρωα σε Όστερ,Μάρκες και κυρίως Μ.Ατσάγια . Επίσης ένα σημαντικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι οι πολύ ωραίες περιγραφές της χώρας των Βάσκων .

Εν κατακλείδι ένα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα που προσωπικά το περίμενα καλύτερο και που μάλλον αδικείται από το αμήχανο φινάλε του.

Ποιά είναι τα τελευταία λόγια των συγγραφέων προτού ξεψυχήσουν?Πως περάσανε οι τελευταίες ώρες/ημέρες κάποιων μεγάλων ανθρώπων του πνεύματος?Με αυτό το μακάβριο θέμα ασχολείται ο Michel Schneider στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του "ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΙ ΘΑΝΑΤΟΙ".

Ο συγγραφέας κάνει ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο περιγράφοντας σε 39 κείμενα (που δεν είναι απαραίτητο να συνδέονται μεταξύ τους,οπότε κάποιος που κουράζεται από το θέμα,μπορεί να το διαβάζει αποσπασματικά),36 θανάτους συγγραφέων,διαννοητών από τον Μονταίνιο (χρον.θανάτου 1592),μέχρι τον Τρούμαν Καπότε (χρον.θανάτου 1984),δίνοντας περισσότερη βάση στους Γάλλους συγγραφείς του 19ου αιώνα.

Ο Σνεντέρ δεν ωραιοποιεί καμμία στιγμή,ο θάνατος είναι απαίσιος όπως και όταν συμβαίνει.Όπως πολλάκις αναφέρεται μέσα στο βιβλίο , ωραίος θάνατος υπάρχει μόνο στην λογοτεχνία. Έχουν μεταφερθεί σ'εμάς διάφορα ωραία τελευταία λόγια συγγραφέων,ο συγγραφέας αναρωτιέται αρκετές φορές εάν αυτά που μεταφέρθηκαν από τους διάφορους αυτόπτες μάρτυρες ήταν όντως τα αληθινά λόγια και δεν ωραιοποιήθηκαν από τους κοντινούς ανθρώπους του τεθνεώτος.Βλέποντας τα από απόσταση πραγματικά αναρωτιέσαι κατά πόσον λίγο προτού εκπνεύσει κάποιος φροντίζει την ματαιοδοξία του εκστομίζοντας πομπώδεις φράσεις όπως αυτές του Βίκτωρα Ουγκώ "Εδώ γίνεται η μάχη της ημέρας με τη νύχτα".Προσωπικά βρίσκω περισσότερο αληθοφανείς τις τελευταίες στιγμές του Τζόζεφ Κόνραντ ,όταν η νοσοκόμα του τον βρήκε στο πάτωμα όπου είχε γλιστρήσει από την πολυθρόνα του "αυτό που είχε ακούσει να εξέρχεται από το στόμα του ετοιμοθάνατου δεν ήταν παρά η ακόλουθη αναφώνηση,ενα αγκομαχητό βραχνό και χαμηλόφωνο:"Φρίκη!Φρίκη!"

Ο Σνεντέρ μας εξοικειώνει με την ιδέα του θανάτου επαναλαμβάνοντας συνέχεια την ίδια την λέξη - πρέπει να αναφέρεται στο βιβλίο τουλάχιστον 500 φορές.Πολλές φορες η συγκίνηση είναι διάχυτη παρακολουθώντας τις τελευταίες ημέρες γιγάντων όπως ο Τολστόϊ που την "κάνει" από το σπίτι του γιά να γλυτώσει από την οικογένειά του,όπως ο Β.Μπένγιαμιν που προσπαθεί να γλυτώσει από τους Ναζί και πεθαίνει στα ΙσπανοΓαλλικά σύνορα ή διαβάζοντας γιά την δραματική περίπτωση της ποιήτριας Μ.Τσβετάεβα η οποία κρεμάστηκε το 1941 γιά να δώσει μιά διέξοδο στην κυριολεκτικά αφόρητη ζωή της κάπου στην Ταταρία.

'Ενα βιβλίο που θα μπορούσε να είναι συντομότερο (και λιγότερο ρητορικό όπως σωστά κάπου αναφέρει ο Κούρτοβικ),αλλά από την άλλη θα μπορούσε να είναι και ολόκληρη εγκυκλοπαίδεια.Η καταπληκτική απόδοση στα ελληνικά του Γ.Στρίγκου διευκολύνει την ανάγνωση που ώρες-ώρες πραγματοποιείται με ένα κόμπο στο λαιμό.

Οι τακτικότεροι των επισκεπτών αυτού του blog θα παρατηρήσουν την απουσία βαθμολογίας.Πιστεύω ότι οι ίδιοι θα καταλάβουν τον λόγο...

"Ο τόπος του εγκλήματος ήταν το σώμα της."

Με αυτή τη φράση αρχίζει το καινούριο βιβλίο του Θ.Καλλιφατίδη "ΣΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΗΣ" (80).Δυνατή αρχή γιά ένα δυναμικό μέσα στην απλότητά του μυθιστόρημα,που ξεκινάει σαν μια ιστορία εκδίκησης αστυνομικής υφής, (την οποία κρατάει ως βασική δομή) σε πρώτο επίπεδο,γιά να προχωρήσει σε ένα κοινωνικό σχόλιο-καταγραφή της Σουηδικής κοινωνίας.

Ο Καλλιφατίδης γεννήθηκε στην Ελλάδα και πήγε γιά σπουδές Φιλοσοφίας στην Σουηδία,όπου παρέμεινε και ζεί μέχρι σήμερα.Έχει εκδώσει αρκετά βιβλία,τα περισσότερα των οποίων είναι γραμμένα στα Σουηδικά,έχει πάρει βραβεία στην Σουηδία,και στην Ελλάδα μάλλον γνωρίζει μικρότερη επιτυχία και αναγνωρισιμότητα από αυτή που πραγματικά αξίζει.

Στο μυθιστόρημα αυτό,βασική ηρωίδα είναι η αστυνομικός Κρ.Βέντελ,χαρακτήρας που πρωταγωνιστει και σε δύο πρηγούμενα βιβλία του συγγραφέα ("Ένα απλό έγκλημα" και "Ο έκτος επιβάτης").Όμορφη,ικανή και έξυπνη πέφτει θύμα βιασμού.Η αναζήτηση των δραστών εμπλέκεται με μιά σειρά δολοφονιών προσώπων που γνωρίζει στην προσωπική της ζωή (με τον ένα ή τον άλλο τρόπο) και όπου ο δράστης,όπως λένε οι μαρτυρίες έχει τα χαρακτηριστικά της.

Το μυθιστόρημα έχει ωραίο ρυθμό και παρ'ότι οι τυχαίες συμπτώσεις που οδηγούν στη λύση είναι αρκετά αδύναμες και το εξασθενίζουν,ο συγγραφέας οδηγεί μαεστρικά τον αναγνώστη και κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον μέχρι το μάλλον προβλέψιμο τέλος.

Σε δεύτερο επίπεδο όμως το μυθιστόρημα λέει πολλά περισσότερα.Κυριαρχεί η ηχηρή μοναξιά των χαρακτήρων.Είτε είναι μόνοι στη ζωή (οπως η ηρωίδα και τα περισσότερα πρόσωπα του βιβλίου),είτε μέσα από συμβατικούς γάμους , όλοι οι χαρακτήρες βιώνουν την μοναξιά τους, κινούμενοι σε μιά απρόσωπη κοινωνία, παγωμένη όπως η εξωτερική θερμοκρασία της χειμωνιάτικης Στοκχόλμης. Η Σουηδική κοινωνια και η σύγχρονη δομή της πρωταγωνιστούν επίσης στο βιβλίο. Παρακολουθούμε να κυκλοφορούν ελάχιστοι Σουηδοί,σχεδόν όλοι οι χαρακτήρες είναι μετανάστες.
Βλέπουμε να μπαινοβγαίνουν μέσα στο βιβλίο,όλων των των ειδών οι φυλές, Έλληνες, Κούρδους, Ρώσους, Γάλλους, Βραζιλιάνους, Ιταλούς, Κενυάτες. Ενα μωσαϊκό λαών , ενσωματωμένων πλήρως στον κοινωνικό ιστό,ο οποίος δείχνει απίστευτα χαλαρός. Ο Καλλιφατίδης χωρίς να σχολιάζει και χωρίς να χάνει τον στόχο του,αφηγείται πολλές μικρές ανθρώπινες ιστορίες μοναξιάς,απομόνωσης,εγκατάλειψης,αναζήτησης ταυτότητας.Οι περισσότερες από αυτές τις ιστοριούλες καταλήγουν άσχημα, επιτείνοντας την πικρή αίσθηση που σου αφήνει το μυθιστόρημα όταν το τελειώσεις.

Ένα επίσης πολύ σημαντικό στοιχείο του βιβλίου, είναι το δισυπόστατο των χαρακτήρων.Κανείς τους δεν είναι αθώος, όλοι κουβαλάνε μέσα τους το καλό και το κακό.Από την αστυνομικό Βέντελ η οποία αποδεικνύεται μάλλον ευάλωτη ερωτικά , αφού την βλέπουμε στην αρχή να γουστάρει έναν Ρώσο macho ψυχάκια εκτελεστή , και μετά να ερωτεύεται με πάθος, τον αμφιφυλόφιλο και πανέμορφο δολοφόνο,μέχρι τους δύο πιό ενδιαφέροντες χαρακτήρες του βιβλίου,τους δύο Κούρδους,την φοβερή ανάπηρη σκακίστρια Ασίνε και τον γοητευτικό αδερφό της Κεμάλ,οι οποίοι προσδίδουν στην πλοκή την απαραίτητη γιά το είδος κινηματογραφική χροιά.

Λιτό και ουσιαστικό,απέριττο και φιλοσοφημένο,το βιβλίο του Καλλιφατίδη προσθέτει αξία στην Ελληνική λογοτεχνία , ανοίγοντας τούς ορίζοντές της , μακριά από τις γνωστές μιζέριες και ομφαλοσκοπήσεις που την κατατρέχουν.

Πόσο εύκολο είναι γιά ένα συγγραφέα να πάρει κάποιο κομμάτι από την ζωή μιας ισχυρής προσωπικότητας και να πλάσει ολόκληρο μυθιστόρημα?Κατά την άποψή μου αυτό είναι σαν ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί . Χρειάζεται ο συγγραφέας να είναι μοναδικός μάστορας σαν τον Τζούλιαν Μπαρνς ,ο οποίος στο τελευταίο έξοχο βιβλίο του "ΑΡΘΟΥΡ & ΤΖΟΡΤΖ" (88) ,αγγίζει την τελειότητα τού προ εικοσαετίας αριστουργήματος του "Ο ΠΑΠΑΓΑΛΟΣ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ".

Ο Μπαρνς ασχολείται στο μυθιστόρημα αυτό με τον διάσημο συγγραφέα Άρθουρ Κόναν Ντόϊλ (δημιουργό του Σέρλοκ Χολμς) και έναν άσημο δικηγόρο της Αγγλικής επαρχίας τον Τζορτζ Έιντλτζι . Παρακολουθούμε τις ζωές αυτών των δύο αντρών από την ημέρα της γέννησης τους μέχρι τον θάνατό τους και πως ένα γύρισμα της μοίρας συνετέλεσε στην γνωριμία τους αλλάζοντας την ζωή τους.

Ο Άρθουρ είναι πολύ τυχερός στην ζωή του.Σπουδάζει γιατρός (οφθαλμίατρος),ανοίγει ιατρείο,πελατεία δεν έρχεται και τι κάνει τις ώρες της αναμονής?Γράφει..Έτσι δημιουργείται ο γνωστός ντεντέκτιβ Σέρλοκ Χολμς ,η επιτυχία του οποίου τον μετατρέπει σε προσωπικότητα πιό ζωντανή από τον δημιουργό του.

Ο Τζορτζ προκύπτει από τον γάμο ενός Ινδού πάστορα και μιάς Σκωτσέζας.Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να είναι σκουρόχρομος.Παιδί δειλό,καλοσυνάτο,άριστος μαθητής σπουδάζει δικηγόρος και αρχίζει να υλοποιεί το όνειρό του,ανοίγοντας δικηγορικό γραφείο στο Μπίρμιγχαμ και γράφοντας ένα βιβλίο γιά τους Αγγλικούς σιδηροδρόμους.

Μιά σειρά σφαγών μερικών αλόγων και άλλων ζώων στην κομητεία που ζει ο Τζορτζ οδηγούν την αστυνομία με μία σειρά τελείως παράλογων συλλογισμών να κατηγορήσουν και τελικά να καταδικάσουν τον αφελή και ήσυχο Τζορτζ σε επταετή κάθειρξη.Όταν αποφυλακίζεται ο νεαρός δικηγόρος, στέλνει μιά επιστολή στον συγγραφέα τού Σέρλοκ Χολμς ζητώντας την βοήθεια του.Ο Ντόϊλ τρελλαίνεται από το προφανές της αδικίας και αναλαμβάνει την υπόθεση προσωπικά,σαν μιά απλούστατη νοητική άσκηση,η οποία θα του έδινε και μία διέξοδο στα προσωπικά του προβλήματα της εποχής. Η λύση δεν θα αργήσει να έρθει,λίγο διαφορετική από αυτή που περίμενε ο Τζορτζ μιάς που η υπόθεση του παρομοιάσθηκε με την δικαστική πλάνη της υπόθεσης "Ντρέϊφους" αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με το Αγγλικό κράτος.

Εκεί ακριβώς είναι η ουσία τού (κατά βάση) πολιτικού μυθιστορήματος τού Μπαρνς.Το Αγγλικό κράτος και ο υποδόριος ρατσισμός των ανθρώπων και της εξουσίας.Ο Τζορτζ αρνείται μέχρι το τέλος της ζωής του να παραδεχθεί το προφανές,ότι δηλαδή έπεσε θύμα ρατσισμού.Μέσα στην αμορφωσιά και την χοντροκοπιά της Αγγλικής επαρχίας ,ο νεαρός δικηγόρος και ο πάστορας πατέρας του,μπορεί να μην ενοχλούσαν κανέναν αλλά και μόνο η διακριτική παρουσία τους, αποτελούσε πρόκληση όχι μόνο γιά τον απλό κόσμο αλλά και γιά τους "προύχοντες" του τόπου. Η ιστορία όπως προανέφερα φαντάζει απλή αλλά είναι ουσιαστικά πολυσύνθετη.Ο Άρθουρ διαπιστώνει ότι αντιμάχεται ένα σύστημα "εκ των ένδον" ζώντας σε μιά πολιτεία υποδειγμα υποκριτικότητας και προσποίησης, όπως είναι η Αγγλική.

Οι δύο αντρες βιώνουν την Αγγλική πραγματικότητα,ο Τζορτζ υφίσταται όλη την ταλαιπωρία της καταδίκης και του ξεπεσμού,προτού μπορέσει με την βοήθεια του Ντόϊλ να "σηκωθεί" ξανά . Ο δε Άρθουρ συνειδητοποιεί την ξεροκεφαλιά της αριστοκρατίας, την αυταρέσκεια της άρχουσας τάξης.Όντας και οι δύο "ξένοι",ο ένας μίγμα Σκωτσέζικης και Ιρλανδικής καταγωγής και ο άλλος Ινδικης και Σκωτσέζικης ,αυτοπροσδιορίζονται από τον πάντα εύστοχο (και εύστροφο) Άρθουρ σε ένα καταπληκτικό διάλογο με τον Τζορτζ "ανεπισήμως Εγγλέζοι".

Το μυθιστόρημα ακολουθεί γραμμική αφήγηση,υπερβολικά λεπτομερές,με ένα μοναδικό στυλ γραφής που γοητεύει τον αναγνώστη και τον οδηγεί να λατρέψει πραγματικά τους δύο ήρωες.Τον γλυκούλη,αφελή και στραβούλιακα Τζορτζ, ο οποίος μέχρι τα 27 του κοιμάται στο ίδιο δωμάτιο με τον πατέρα του, φροντίζει την αδερφή του και απλώς ονειρεύεται μιά καλύτερη και τακτοποιημένη ζωή. Τον χειμαρρώδη Άρθουρ , (ο οποίος αποδεικνύεται απίστευτος "κιμπάρης" και άρχοντας πραγματικός) ο οποίος έχει την τύχη να παντρευτεί μιά υπέροχη γυναίκα και όταν αυτή αρρωσταίνει βαριά και ζει μιά δεκαετία κατάκοιτη,να γνωρίσει μιά ακόμα γοητευτικότερη δυναμική κοπέλλα που θα τον περιμένει (διότι ο Άρθουρ στέκεται δίπλα στην άρρωστη γυναίκα του) στηρίζοντάς τον υπομονετικά . Η μοναδική του "ατυχία" είναι ότι ο λογοτεχνικός του ήρωας , ο Σέρλοκ Χολμς τον ξεπερνάει σε φήμη , σε σημείο που η προσωπικότητα του συγγραφέα να συγχέεται με αυτή του ήρωά του.

Ο Μπαρνς μεταφέρει απόλυτα το κλίμα της εποχής (αρχή του εικοστού αιώνα κυρίως) επιμένοντας πολύ στις πνευματιστικές ανησυχίες του Ντόϊλ - μη ξεχνάμε ότι ο "μεσμερισμός",οι πνευματιστικές συγκεντρώσεις ήταν πολύ της μόδας τότε σε όλο τον κόσμο (κάτι που η Άτγουντ μετέφερε υπέροχα στο "Άλλο πρόσωπο της Γκρέϊς").
Επίσης η εμμονή στη λεπτομέρεια οδηγεί τον συγγραφέα σε εξαντλητικές περιγραφές ρούχων,αθλητικών αγώνων,διακοσμήσεων σπιτιών.Αυτά τα τελευταία ενδέχεται να κουράσουν τον ανυπόμονο αναγνώστη που ανυπομονεί να παρακολουθήσει την ανέλλιξη της πλοκής.

Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Μπαρνς σε μιά συνέντευξή του στον Β.Καλαμάρα:
«Πρόκειται για μια αληθινή ιστορία. Ο Τζορτζ μού ήταν άγνωστος κι έπρεπε να χτίσω την προσωπικότητά του. Το δύσκολο, ωστόσο, ήταν να γνωρίσω τον γνωστό Κόναν Ντόιλ κι όχι τον άγνωστο. Ωστόσο, μυστικό δεν υπάρχει στον τρόπο επεξεργασίας τού μυθοπλαστικού μου υλικού», μας λέει. «Ο ρατσισμός δεν αυτοπροσδιορίζεται μέσα από το μυθιστόρημα. Αυτό είναι έργο της κοινωνίας κι όχι της λογοτεχνίας», συνεχίζει. Μολονότι ο Τζορτζ πέφτει θύμα κακοδικίας, «δεν αντιλαμβάνεται γιατί του συμβαίνουν όλα αυτά. Είναι γιος πάστορα, έχει ακολουθήσει πανεπιστημιακές σπουδές, ασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου και αισθάνεται Βρετανός πολίτης». Σ' αυτό το σημείο, ωστόσο, ακούγεται ευδιάκριτο το σχόλιο του Βρετανού συγγραφέα: «Ο Βρετανός πουλάει τον εαυτό του ως μη ρατσιστή, ενώ μπορεί να είναι. Μην ξεχνάτε ότι η βρετανική κοινωνία είναι ρατσιστική».

Θα είναι πλεονασμός να αναφέρω ότι οι χαρακτήρες είναι πολύ καλά δομημένοι,τα δε δευτερεύοντα πρόσωπα υπέροχα. Οι διακριτικές παρουσίες της πρώτης συζύγου του Ντόϊλ και της αδερφής του Τζορτζ, η δυναμική και πανέμορφη Τζιν,δεύτερη σύζυγος του Άρθουρ, οι δύο μανάδες , ο υπομονετικός πάστορας πατέρας του Τζορτζ που φοβάται και την σκιά του συνειδητοποιώντας τον ρόλο του.

Η επιλογή του Μπαρνς να μη δώσει έναν τελείως αστυνομικό τόνο στην ιστορία του,τελικά είναι προς όφελος του αναγνώστη, ο οποίος διαβάζει ένα μυθιστόρημα που είναι περισσότερο από "αστυνομικό",περισσότερο από μιά "μυθιστορηματική βιογραφία",περισσότερο από ένα "μυθιστόρημα εποχής".Τελικά , ο συγγραφέας μάλλον παίζει μαζί μας ,κλείνοντας πονηρά το μάτι και λέγοντας μας ότι στην πραγματικότητα τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται με την πρώτη ματιά.