Ένα βιβλίο παραληρηματικό,χαώδες,παράξενο αλλά συγκλονιστικό είναι η «ΑΔΗΦΑΓΙΑ» του Πολωνού αιρετικού συγγραφέα,ζωγράφου,θεωρητικού της τέχνης,φωτογράφου ΣΤΑΝΙΣΛΑΒ ΙΓΚΝΑΣΥ ΒΙΤΚΙΕΒΙΤΣ (Εκδ.ΚΕΔΡΟΣ,σελ.624) ,(83).

Το μυθιστόρημα ολοκληρώθηκε το 1927 και αποτελεί το magnus opus ενός συγγραφέα γιά τον οποίο το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι έζησε με τον τρόπο που έγραφε ή έγραφε με τον τρόπο που ζούσε.Γεννημένος το 1885 από αριστοκρατική οικογένεια και μεγαλωμένος σύμφωνα με τις αρχές της τάξης του,υπηρέτησε στον τσαρικό στρατό,έζησε την πτώση της Α.Πετρούπολης και μετά την επανάσταση γύρισε στην πατρίδα του όπου έγινε περισσότερο γνωστός ως θεατρικός συγγραφέας.Στα έργα του κυριαρχεί η πτώση του Δυτικού πολιτισμού και η εμφάνιση ενός νέου τύπου ανθρώπου,αμοραλιστή,καιροσκόπου,παρακμιακών καλλιτεχνών και δαιμονικών γυναικών,οπορτουνιστών επαναστατών και Νιτσεϊκών τύπων.Το 1939 όταν εισέβαλλαν οι Σοβιετικοί στην Πολωνία,ο Βίτκιεβιτς αυτοκτόνησε.

Η «Αδηφαγία» είναι ένα μεγαλόπνοο,δυστοπικό έργο το οποίο απαιτεί μεγάλη προσπάθεια και υπομονή από τη μεριά του αναγνώστη.Ο συγγραφέας τοποθετεί την «δράση» τέλος του 20ου ή αρχές του 21ου αιώνα σε μιά Πολωνία εντελώς παρακμιακή,η οποία αντιμετωπίζει το φάσμα της εισβολής από την κομμουνιστική Κίνα . Οι Κινέζοι έχοντας καταλάβει την Μόσχα και κινούμενοι μαζικά (σαν ανθρώπινο Σινικό τοίχος) είναι σίγουρο ότι θα επικρατήσουν.Ο νεαρός Ζεπ Κάπεν τελειώνοντας το σχολείο μυείται σεξουαλικά από μιά αδίστακτη κόμησα και φιλοσοφικά μέσα από ατέρμονες συζητήσεις με διαταραγμένους καλλιτέχνες,πολιτικούς κλπ.Η σεξουαλική εκπαίδευση του συνεχίζεται όταν προσπαθεί να ακολουθήσει καριέρα στρατιωτικού υποκύπτοντας στις σαδιστικές ορέξεις μιάς μοιραίας θεατρίνας η οποία είναι ερωμένη του πανίσχυρου στρατηγού που εξουσιάζει την χώρα . Όλη όμως η άρχουσα τάξη (και όχι μόνο) είναι παραδομένη σε ένα πανίσχυρο χάπι που μοιράζει ένας φιλόσοφος από την Μογγολία,ο Μούρτι Μπινγκ,το οποίο φέρνει ευτυχία και γαλήνη σε όσους το λαμβάνουν,αποχαυνώνοντας τους.Η αδηφαγία ,ή μήπως καλύτερα η λαγνεία,χαρακτηρίζει τις πράξεις των πρωταγωνιστών..Το χάπι καταναλανώνεται αφειδώς από την άρχουσα και μη τάξη,σε μιά προσπάθεια να ζήσουν ξέφρενα και να απολαύσουν όσα περισσότερα μπορούν ή προλαβαίνουν.

Εικόνες ενός εφιαλτικού κόσμου (καθόλου μελλοντικού),εξπρεσιονιστικά και γκροτέσκα δοσμένες.Φανερά επηρρεασμένος από τις ιδέες του Σπέγκλερ γιά την «παρακμή της Δύσης»,τον Νίτσε αλλά και τα κινήματα τέχνης της εποχής ο συγγραφέας απλώνει στον μυθιστορηματικό του καμβά θεωρίες άλλοτε στρυφνές και άλλοτε αστείες (υπάρχει μιά τάση ειρωνίας,γελοιοποίησης των πάντων).Οι συζητήσεις μακροσκελείς/ατέρμονες,τις περισσότερες φορές ξεφεύγουν από οποιοδήποτε λογικό ειρμό και εξοντώνουν κυριολεκτικά τον αναγνώστη,ο οποίος ενδέχεται σε κάποια φάση να αναζητήσει αυτόν τον περίεργο Μογγόλο μπας και αγοράσει κανένα χάπι ευτυχίας – εντάξει,εντάξει μπορείς να το πεις και «πες μας τι πίνεις και δεν μας δίνεις» αλλά θα το «ρίξω» τελείως το επίπεδο...

Ο ήρωας συνεχώς χαρακτηρίζεται από τον συγγραφέα ως γελοίος τύπος και πέφτει σε μιά σειρά από γκάφες και μαλακίες.Ένας παρατηρητής στον οποίο συμβαίνουν διάφορα στη ζωή του,ένας άνθρωπος της παρακμής ,αδηφάγος και εγωιστής,χωρίς συναίσθημα,χωρίς βάθος.Ο μαζοχισμός είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της προσωπικότητας του Ζεπ αλλά και κυριαρχεί στις σεξουαλικές σκηνές του βιβλίου (θα το θεωρούσα πιστότερο ευαγγέλιο των ιδεών του Φον Σάχερ-Μαζώχ από την «Αφροδίτη με τη γούνα») οι οποίες είναι πολύ έντονες και ρεαλιστικότατες.

Η «Αδηφαγία» ,ένα καθαρά «μυθιστόρημα μαθητείας»,εντάσσεται στον κύκλο των «μεγάλων έργων» του μεσοπολέμου,συγγενεύει περισσότερο με τους υπέροχους «Υπνοβάτες» του Μπροχ και τον «Φερντυτούρκε» του Γκόμπροβιτς παρά με τον «Ανθρωπο χωρίς ιδιότητες» του Μούζιλ , ενώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν ομοιότητες με το ΕΜΕΙΣ του Ζαμιάτιν.

Εν κατακλείδι ένα βιβλίο που θα πρέπει να το διαβάσει ο εραστής της λογοτεχνίας,δύστροπο στην αρχή αλλά γοητευτικότατο ως ατμόσφαιρα και γλώσσα.Υποθέτω ότι θα το απολαμβάναμε περισσότερο εάν το είχαμε μεταφρασμένο από τα Πολωνικά και όχι από την (θεωρούμενη ως μνημειώδη) Αγγλική μετάφραση,πάντως ο έμπειρος και σοβαρός μεταφραστής Λ.Καλοβυρνάς έκανε ουσιαστική και καλή δουλειά.Η ένσταση μου είναι ως προς την έκδοση.Δεν γίνεται ένα βιβλίο τέτοιου διαμετρήματος να το αφήσεις χωρίς επίμετρο,πρόλογο ή επίλογο-ανάλυση γιά το έργο και τον συγγραφέα.Ο ανυποψίαστος αναγνώστης πέφτει κατευθείαν στα βαθειά με μάλλον δυσάρεστες συνέπειες.

Εύχομαι σε όλους καλή πρωτοχρονιά.Η ανασκόπηση πήρε μιά μικρή παράταση γιά τις πρώτες μέρες του νέου χρόνου.Όπως μάλλον θα καταλάβει ο προσεκτικός αναγνώστης του blog,η ΑΔΗΦΑΓΙΑ ήταν ένα βιβλίο πολύ σημαντικό γιά να το αφήσω να περάσει έτσι.Θα επανέλθω με το νέο έτος με μερικές (αναπόφευκτες) αλλαγές-καλή χρονιά.

Εύκολο να κατατάξεις το νεοεκδοθέν στην Ελλάδα μυθιστόρημα του αειθαλούς (τα 80 πλησιάζει) Carlos Fuentes «ΤΟ ΚΑΘΙΣΜΑ ΤΟΥ ΑΕΤΟΥ» (Εκδ.ΑΓΡΑ,σελ.403) (80),στην κατηγορία των πολιτικών μυθοπλαστικών βιβλίων,δύσκολα όμως ξεμπερδεύεις μαζί του.

Πολιτικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας επιστολικής μορφής?Ή μήπως,συνδιασμός Μακιαβέλι,Λακλός (Επικίνδυνες σχέσεις) με ολίγον από Χόλλυγουντ σε σατιρικό στυλ?Το μόνο σίγουρο είναι η «επιστολική μορφή»,όλα τα άλλα παίζουν ανάλογα της γωνίας που βλέπει ο καθένας τα πράγματα.

Βρισκόμαστε στην γοητευτικότατη χώρα-μπουρδέλο Μεξικό,στο έτος 2020.Ο Πρόεδρος έχει μιά ανίατη ασθένεια και πρόκειται σε λίγο χρονικό διάστημα να εγκαταλείψει την θέση του.Ενεργώντας ως άλλος Τσάβες,τσαμπουκαλεύεται με την υπερδύναμη που λέγεται ΗΠΑ (όπου πρόεδρος είναι η γνωστή και μη εξαιρετέα Κοντολίζα Ράϊς-μπρρρ).Οι ΗΠΑ ως είναι φυσικόν δεν τα πολυανέχονται αυτά και ως μέσο πίεσης κόβουν τους δορυφόρους από τους οποίους περνάνε όλες οι τηλεπικοινωνίες του Μεξικού.Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας είναι να κοπεί κάθε μορφής επικοινωνία και ο (πολιτικός και όχι μόνο) κόσμος να επανέλθει στην παλιά καλή επιστολογραφία.Η διαβολική Μαρία δελ Ροσάριο Γκαλβάν προσπαθεί με διάφορους υπόγειους τρόπους να τοποθετήσει στην προεδρική καρέκλα (στο κάθισμα του αετού) τον εκλεκτό της νεαρό πολιτικό Νικολάς Βαλντίβια εξυπηρετώντας τούς δικούς της σκοπούς.Γύρω από την προεδρική διαδοχή παίζεται ένα γαϊτανάκι μηχανορραφιών όπου εμπλέκονται υπουργοί,αρχηγοί της αστυνομίας,πρώην πρόεδροι,ο πρωθυπουργός,μιά άλλη πανούργα βουλευτής,ο πρόεδρος της βουλής και άλλοι.Όλοι αυτοί ανταλάσσουν επιστολές δημιουργώντας μιά ξέφρενη δράση και ένα πολιτικό χάος καθόλου άγνωστο βέβαια στα καθ’ημάς.

Το βιβλίο έχει τρομερό ρυθμό,είναι ιδιαίτερα καλογραμμένο,η ποιότητα του Φουέντες είναι αδιαμφισβήτητη και η σάτιρά του τσακίζει.Η ιστορία βεβαίως μπάζει από παντού.Θεωρώ μεγάλο λάθος να τοποθετήσει την δράση στο άμεσο μέλλον,δείχνοντας ότι ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει από το 2002-έτος συγγραφής του μυθιστορήματος.Πιστεύω ότι το έκανε γιά να κοντρολάρει καλύτερα το «μελλοντολογικόν» του πράγματος αλλά ουσιαστικά έκανε μιά τρύπα στο νερό πέφτοντας σε κάποια λάθη που βγάζουν μάτια.Δεν μπορώ να καταλάβω σε τι επηρεάζει ο δορυφόρος την λειτουργία ενός υπολογιστή αφού υπάρχει ρεύμα?Ο Φουέντες βάζει τις γραμματείς να βγάζουν από τις αποθήκες τις παλιές Ρέμινγκτον γιά να κάνουν τη δουλειά τους.Ακόμα και τα τηλέφωνα σταθερής χρήσης δεν εξαρτώνται από τους δορυφόρους εξ’όσων γνωρίζω (και ας δίδεται ως δικαιολογία ότι χρησιμοποιούν δορυφόρο κοντρολαρισμένο από το Μαϊάμι).


Τέλος πάντων γιά να μη γκρινιάζω (και στέκομαι σε λεπτομέρειες που ελάχιστα καθορίζουν την ουσία),πρέπει να πω ότι το απόλαυσα το βιβλίο.Θέλεις η γοητεία της γραφής του Φουέντες (όπως προείπα-ο άνθρωπος είναι master τεράστιος),θέλεις οι εκπληκτικοί χαρακτήρες – μιά κυριολεκτική πινακοθήκη ραδιούργων και κατεργάρηδων πολιτικών.Σχεδόν κάθε επιστολή περιέχει και μιά σκηνή δράσης,είτε πολιτικής,είτε σεξουαλικής (οι σεξουαλικές σκηνές στο μυθιστόρημα έχουν να κάνουν με πολιτικά παίγνια),το χιούμορ του Φουέντες (χωρίς να φτάνει στην τρέλλα του Ταίμπο ΙΙ) είναι εξαιρετικό,οι γυναίκες είναι ερωτικότατες και μηχανορραφούν ακούραστα,πανέξυπνα και συνεχώς.


Ένα μικρό δείγμα της εκπληκτικής γραφής του μεγάλου συγγραφέα το απόσπασμα που ακολουθεί,είναι ένα μέρος από το γράμμα αποχαιρετισμού –λίγο πριν την αυτοκτονία,του δεξιού χεριού του πρώην προέδρου ο οποίος αποκαλείτο Σενέκας λόγω της πολιτικής σοφίας και ωριμότητας που τον διέκρινε,είναι δε ενδεικτικό του ύφους του μυθιστορήματος.
«...Όταν πέθανε ο Πρόεδρος,κοιτάχτηκα στον καθρέφτη της ψυχής μου και είδα μιά παλλόμενη εικόνα,ένα τρεμάμενο είδωλο.Ήταν η διακύμανση των ίδιων μου των συναισθημάτων.Ήταν η ταλάντωση του πνεύματος μου ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο.Ήταν η πιστή απεικόνιση του εναλλασσόμενου πόθου μου και γιά τα δύο.
Ήταν το απέραντο κενό της αγάπης μου,μιά τρύπα ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο.Η αγάπη μου γιά σένα Μαρία δελ Ροσάριο.Ο πόθος μου να σε κάνω δική μου,που δεν εξέφρασα ποτέ,που τον κράτησα βουβό,φυλακισμένο στα όνειρά μου.Και ποτέ δεν τον μάντεψες,είμαι βέβαιος.
Ήταν τέλος η εύλογη βεβαιότητα ότι τίποτα δεν είχε αληθινή υπόσταση εκτος από την ίδια μου την εσωτερικότητα.Το απροσπέλαστο οχυρό του εγώ μου.Την ελευθερία μου να αποφασίσω αν αυτό το εγώ θα εξακολουθούσε να βρίσκεται στον κόσμο ή θα τον εγκατέλειπε.
Μπροστά σ’αυτή τη βεβαιότητα τι είναι όλη η αβεβαιότητα της δημόσιας ζωής?Σήμαινε-σημαίνει,Μαρία δελ Ροσάριο-ότι δεν υπάρχει ορθός λόγος που να μπορεί να επιβληθεί στο Μεξικό.Σημαίνει ότι γιά πολλοστή φορά θα σκοτώσουμε την κότα με τα χρυσά αυγά-αφού πρώτα τα κλέψουμε.Σημαίνει ότι από το 1800 ο Χούμπολντ είχε πει την αλήθεια:
«Το Μεξικό είναι ένας ζητιάνος που κάθεται πάνω σ’ένα βουνό χρυσάφι».
Σημαίνει ότι σε μιά αστυνομική ιστορία μαθαίνουμε μονάχα στο τέλος ποιός ήταν ο δολοφόνος.Στο Μεξικό,αντίθετα,ξέρουμε εκ των προτέρων τον εγκληματία.Το θύμα είναι πάντοτε η χώρα.Αχ,φίλη μου.Μην ακούς τους δημαγωγούς σωτήρες,τους Μαχάτμα Προπαγκάντι.Και φυλάξου από τους μπουφόνους της καταστολής,τους δικούς μας Ροβεσπιερότους.
Άκουσε τις λεγεώνες των απελπισμένων.
Άκουσε τους ψιθύρους αυτής της Πόλης του Μεξικού,όπου όλοι γνωρίζουν όσα δεν λέγονται ποτέ.
Γράψτο.Κανένας δεν θα σε πιστέψει.
Αποσιώπησέ το.Όλοι θα το μάθουν.
Ναι φίλη μου πολυαγαπημένη.Αν ήμουν πολιτικός,θα τους πρόδιδα όλους.Ευτυχώς που είμαι ένας απλός διανοούμενος και ξέρω πως οι πολιτικοί προδίδουν εμένα.
Ναι,ωραία και λαμπρή μου κυρία,τίποτα δεν αξίζει παρά μόνο η φιλία,η πιό σιωπηρή μας υπόσταση.
Μην το επαναλάβεις.Δεν θα σε πιστέψει κανένας.
Φεύγω λέγοντας μέσα μου ότι μοιάζουμε με τα όνειρά μας.Τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο με την πραγματικότητά μας,όσο η ουτοπία μας.Δεν έχουμε άλλη.Βλέπετε?Μόνο ένας αυτόχειρας τολμάει να το πει αυτό.Δεν είναι τα τελευταία μου λόγια.Δεν ζητώ να τα γράψουν στον τάφο μου

ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ Ο ΧΑΒΙΕΡ ΣΑΡΑΓΟΣΑ Ή «ΣΕΝΕΚΑΣ»,1982-2020.
ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ,ΚΑΘΕ ΣΚΕΨΗ ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΡΕΜΠΟΡΙΟ.

Εσένα,μυστικά σε πληροφορώ ότι δεν υπάρχει μυστήριο μετά το θάνατο.Ο πεθαμένος δεν ξέρει ότι εμείς είμαστε ζωντανοί.Πριν από τη γέννηση και μετά το θάνατο,ζούμε τελικά τους δικούς μας,απροσπέλαστους κόσμους...»

Η πλοκή ακολουθεί ξέφρενη πορεία μετά τα 2/3 του βιβλίου,όπου τα τσιτάτα πέφτουν σαν βροχή και όπου ο Φουέντες βάζει και στη δράση αρκετό Α.Δουμά (Ο άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείο).Υπάρχει στην ατμόσφαιρα πολύς Μακιαβέλι,αρκετός ΣουνΤσού,λίγος Κλαούσεβιτς.Εκπληκτική η φιγούρα/μυθιστορηματικός (?) χαρακτήρας ενός πρώην προέδρου,ο οποίος αποσυρμένος σε μιά παραθαλάσσια πόλη εκτοξεύει απίστευτες φράσεις καθισμένος στον καφενέ εποπτεύοντας ένα κάστρο/φυλακή που κρύβει το μεγάλο μυστικό της πολιτικής ζωής της χώρας.

Παρά λοιπόν τις όποιες ενστάσεις μου γιά τα κραυγαλέα λάθη της πλοκής,παρά το υπερβολικά γκροτέσκο (γιά τα δικά μου γούστα) στυλ ορισμένων σκηνών,το βιβλίο είναι εξαιρετικό και διαβάζεται απνευστί.Είναι ζωντανό,έχει φρεσκάδα,απόδειξη ότι ο μεγάλος συγγραφέας μένει πάντα νέος.Έχει ακαταμάχητο χιούμορ (ο Κάστρο είναι ακόμα στα 93 του πρόεδρος της Κούβας και οι Ρόλλινγκ Στόουνς κάνουν περιοδείες με μπαστούνια) και σοφία.Δεν είναι παράξενο που η πρόεδρος της Χιλής Μπασελέτ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής της καμπάνιας μελετούσε προσεκτικά το μυθιστόρημα του Φουέντες,σίγουρα είχε πολλά να διδαχθεί από αυτό.

Εξαιρετική ως συνήθως η έκδοση της Άγρας (δεν κουράζομαι να το επαναλαμβάνω),όπως και η μετάφραση του κου Ηλιόπουλου,με υποσέλιδες σημειώσεις οι οποίες βοηθούσαν τη ροή του κειμένου.

Σας εύχομαι καλά Χριστούγεννα,να περάσετε όμορφα-μάλλον θα τα πούμε την επόμενη εβδομάδα με την αναπόφευκτη ανασκόπηση / αποτίμηση των βιβλίων που διάβασα το 2007 .

'Ενα εξαιρετικό δείγμα κατανόησης της περιόδου που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «ψυχρός πόλεμος» αποτελεί το μυθιστόρημα του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα E.L.Doctorow "Το βιβλίο του Ντάνιελ" (εκδ. Πόλις,σελ. 474) (85).Όπως συνηθίζει στα περισσότερα βιβλία του ο Ντοκτόροου έτσι και στον "Ντάνιελ" ανακατεύει μυθοπλασία με ιστορικά ντοκουμέντα δημιουργώντας ένα σφιχτοδεμένο και συναρπαστικό μυθιστόρημα που σε ακολουθεί αρκετό καιρό μετά την ανάγνωσή του.

Ο Ντοκτόροου δίνει μιά μυθοπλαστική προέκταση στην πολύκροτη υπόθεση Ρόζενμπεργκ.Οι Ρόζενμπεργκ ένα ζευγάρι μικροαστών Αμερικανών εβραϊκής καταγωγής,συνελήφθησαν από το FBI στα τέλης της δεκαετίας του 40,δικάστηκαν με την κατηγορία της κατασκοπίας (συγκεκριμένα ότι παρέδωσαν στους Ρώσους την μυστική φόρμουλα της ατομικής βόμβας),και εκτελέστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 50 στην ηλεκτρική καρέκλα.Ήταν οι μοναδικοί αμερικανοί κομμουνιστές συλληφθέντες με αυτή τη κατηγορία οι οποίοι τελικά εκτελέσθηκαν.Ο συγγραφέας αλλάζει τα ονόματα -οι Ρόζεμπεργκ στο βιβλίο λέγονται Άιζακσον , και αντί των δύο αγοριών που είχαν οι πραγματικοί Ρόζεμπεργκ,τα δύο παιδιά των 'Άιζακσον είναι ένα αγόρι και ένα κορίτσι,ο Ντάνιελ και η Σούζαν.

Στο βιβλίο ο Ντάνιελ προσπαθεί να γράψει την διπλωματική του εργασία ,βρισκόμαστε στο 1967,είναι 25άρης,έχει παντρευτεί και είναι πατέρας ενός μωρού.Η μικρότερη αδερφή του η Σούζαν μπαινοβγαίνει στις ψυχιατρικές κλινικές με αυτοκτονικές τάσεις.Τα δύο παιδιά αφού βίωσαν με δραματικό τρόπο την περιπέτεια των γονιών τους,τελικά υιοθετήθηκαν από ένα ζευγάρι καθηγητών,προοδευτικών μεσοαστών οι οποίοι έδωσαν στα παιδιά ένα "ήρεμο" οικογενειακό περιβάλλον μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας αλλά η ψυχική ζημιά είχε ήδη γίνει...

Ο Ντοκτόρου δεν τοποθετεί αναίτια την δράση το 1967.Είναι μιά χρονιά γεμάτη φοιτητικές διαδηλώσεις κατά του πολέμου του Βιετνάμ,η Αμερική αναθεωρεί τα πάντα,η δίκη των γονιών του Ντάνιελ θεωρείται πλέον αποδεδειγμένα μιά φάρσα,το να είσαι προοδευτικός/αριστερός δεν είναι πλέον έγκλημα.Ο Ντάνιελ ψάχνει την υπόθεση Ρόζεμπεργκ/Άιζακσον όχι γιά να αποδείξει ότι οι γονείς του ήταν τελείως αθώοι,βαθειά μέσα του ξέρει ότι "κάτι έπαιζε",οι αναμνήσεις του είναι τελείως ομιχλώδεις,θυμάται τον πατέρα του αντί γιά παραμυθάκια να του διηγείται ιστορίες καταπίεσης «μού'λεγε πράγματα που δεν θα τα'βρισκα ποτέ στο σχολικό βιβλίο της Αμερικανικής ιστορίας»,θυμάται ότι η οικογένεια του ήταν διαφορετική.Μαζί με τον Ντάνιελ,ο αναγνώστης παρακολουθεί την "πρωτοχριστιανική" αφοσίωση αυτού του ζευγαριού στον "ιερό σκοπό",την παράλογη στάση τους στο δικαστήριο,την σχεδόν μοιρολατρική τους στάση απέναντι στον απίστευτο παραλογισμό της δίκης.

Ο συγγραφέας μαεστρικά μας μεταφέρει κυριολεκτικά στην περίοδο του ψυχρού πολέμου-ας μη λησμονούμε ότι η υπόθεση Ρόζεμπεργκ αποτέλεσε την αφορμή γιά να αναδυθεί ο γερουσιαστής Μακάρθυ και να αρχίσει τις τρελλές διώξεις με την επιτροπή Αντιαμερικανικών φρονημάτων . Η ιστορία μέσα από τα παιδικά μάτια του Ντάνιελ γοητεύει και ανατριχιάζει,σε θυμώνει και σε συγκινεί , σε ελκύει και σε απωθεί.

«...αυτή δεν ήταν και πολύ καλή ιστορική συγκυρία γιά να σε βάλει ο νόμος στο μάτι αν ήσουν Κόκκινος ή "προοδευτικός"(όπως αυτοχαρακτηρίζονταν οι κομμουνιστές).Από το 1946 και μετά,πολλές αθλιότητες συνέβησαν σ'αυτή τη χώρα...Στο Κογκρέσο,οι Δημοκρατικοί του Χάρι Τρούμαν και οι Ρεπουμπλικανοί παράβγαιναν γιά το ποιά παράταξη θα έκανε τις πιό σκληρές διώξεις στην Αριστερά.Άνθρωποι έχαναν τις δουλειές τους κι έβλεπαν τις καριέρες τους να καταστρέφονται γιά πράγματα που είχαν πει ή γιά αιτήματα που είχαν υποστηρίξει πριν από δεκαπέντε χρόνια.Άνθρωποι βρίσκονταν στο εδώλιο του κατηγορουμένου,η ζωή τους γινόταν αντικείμενο έρευνας,κι απολύονταν από τη δουλειά τους χωρίς να ξέρουν ποιός τους κατηγορούσε και γιατί.Άνθρωποι έμπαιναν στις μαύρες λίστες των επαγγελμάτων τους.Οι δημόσιες ομολογίες πλάνης είχαν πάρει χαρακτήρα εθνικής τελετής,όπως στη Σοβιετική Ένωση.Μάρτυρες κατονόμαζαν τους φίλους και τους γνωστούς που είχαν δει σε πολιτικές συγκεντρώσεις πριν από είκοσι χρόνια,κερδίζοντας έτσι τον έπαινο των μελών του Κογκρέσου.Εκείνη την εποχή ο χαφιεδισμός ήταν η καινούρια ηθική.Πρώην κομμουνιστές έβγαζαν πολλά λεφτά δίνοντας καταθέσεις γιά τις μεθόδους του Κόμματος και συντάσσοντας απολογίες.Η επιτυχία τους ήταν ανάλογη με το μέγεθος των αμαρτιών τους.Ήταν ο Καιρός της Κόκκινης Απειλής.Σε κάθε πόλη,ο φόβος ότι οι κομμουνιστές θα εισχωρούσαν στους σχολικούς συλλόγους γονέων και τα τοπικά συμβούλια,επηρέαζε τη ζωή των απλών ανθρώπων.Όποιος γνώριζε κάποιον που ήταν κομμουνιστής, στιγματιζόταν...Ψηφίστηκαν νέοι νόμοι για τον έλεγχο της μετανάστευσης,τις απελάσεις των ξένων και τον έλεγχο των αμερικανών πολιτών εκτός συνόρων,ενώ ένας νόμος εσωτερικής ασφαλείας προέβλεπε τον εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης οποιουδήποτε ήταν ύποπτος γιά ενδεχόμενη κατασκοπία.Τώρα υπήρχαν άνθρωποι που δεν μπορούσαν να βγάλουν διαβατήριο,άνθρωποι που δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά,άνθρωποι που είχαν βρεθεί στη φυλακή γιά προσβολή κατά της Αρχής,άνθρωποι που δεν μπορούσαν να βρουν έργα του Μαρκ Τουέιν στην Βιβλιοθήκη επειδή ο Μαρκ Τουέιν άρεσε στους Σοβιετικούς και τα βιβλία του εκεί είχαν μεγάλη εμπορική επιτυχία.»


Στοχαστικό,διεισδυτικό,ήρεμα οργισμένο χωρίς να καταγγέλει ,το μυθιστόρημα του Ντοκτόροου είναι μιά υπέροχη τοιχογραφία της μεταπολεμικής Αμερικής,μιά "ψυχανάλυση" του μεταπολεμικού αμερικανού.Είναι μιά "ψυχανάλυση" δύο παιδιών που η μοίρα τους επιφύλασσε μιά ζωή γεμάτη ταλαιπωρίες . Ο Ντάνιελ ενηλικιώνεται μέσα από την έρευνα του,ενδοσκοπείται μέσα από την "τρέλλα" της αδερφής του (κληρονομική?ίσως...),μάταια προσπαθεί να οικοδομήσει μιά ειλικρινή σχέση με την ανώριμη σύζυγό του.

Είναι ένα βιβλίο αναμνήσεων , ο Ντάνιελ στο λεωφορείο με τους γονείς του πηγαίνοντας σε συναυλία διαμαρτυρίας,ο Ντάνιελ παρακολουθώντας το FBI να ανακρίνει και να συλλαμβάνει τους γονείς του, να πηγαίνει με την αδερφή του την Σούζαν σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας γιά την καταδίκη των γονιών του , να επισκέπτεται με την αδερφή του τους γονείς του στο τμήμα μελλοθανάτων της φυλακής..
Είναι ένα βιβλίο έρευνας,ο Ντάνιελ προσπαθεί να βρει ανθρώπους που γνώρισαν και ήταν φίλοι με τους γονείς του να του πουν ότι ξέρουν γιά την υπόθεση.

Ο Ντοκτόροου έγραψε ένα διαφορετικό bildungsroman (μυθιστόρημα μαθητείας),με αυτόνομους και δυνατούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες,εξαιρετικά επίκαιρο στην καχύποπτη εποχή που ζούμε,το οποίο καθηλώνει τον αναγνώστη και κάποιες στιγμές τον συγκινεί απεριόριστα.

Το βιβλίο (εκδοθέν το 1971),γνώρισε μιά (μετριότατη κατά την άποψή μου) κινηματογραφική διασκευή από τον καλό αλλά αντιφατικό σκηνοθέτη Sidney Lumet (1983) .Όπως στα περισσότερα βιβλία του ο Ντοκτόροου κατευθείαν συγγραφικός απόγονος του μεγάλου Τζων Ντος Πάσος αναμιγνύει την ιστορία με την μυθοπλασία βάζοντας καθημερινούς ανθρώπους μέσα σε ιστορικά γεγονότα.Στην Ελλάδα είναι ουσιαστικά άγνωστος παρότι το "ΡΑΓΚΤΑΪΜ" και το "ΜΠΙΛΥ ΜΠΑΘΓΚΕΪΤ" έκαναν αίσθηση και ως βιβλία και ως ταινίες.Συστήνω προς ανάγνωση και το εξαιρετικό "ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ".

Δεν θα κουραστώ να επαναλαμβάνω πόσο καλή δουλειά κάνουν οι εκδόσεις Πόλις στο είδος της μεταφρασμένης λογοτεχνίας.Και εδώ η μετάφραση του κ.Κοντογιάννη είναι εξαιρετική,όπως και ο πρόλογος της κ.Καλφοπούλου (καλύτερα βέβαια να τον διαβάσει κανείς ως επίλογο),έχω μιά ένσταση γιά τις πάρα πολλές σημειώσεις (149!!!) του βιβλίου,οι περισσότερες είναι αχρείαστες,και καλύτερα να τοποθετούνται στο κάτω μέρος της σελίδας γιατί κάποια στιγμή κουράζεσαι από το πίσω/μπρος,δεν καταλαβαίνω τη σκοπιμότητα αυτής της επιλογής.

Θα είναι μάλλον χρήσιμο γιά όποιον θέλει να "ψάξει" την υπόθεση περισσότερο,ότι τα πραγματικά παιδιά τους ζεύγους Ρόσενμπεργκ,ο Ρόμπερτ και ο Μάϊκλ υιοθετήθηκαν από τον διάσημο προοδευτικό συνθέτη Abel Meeropol και τη σύζυγο Αννι.Τα δύο αδέρφια έγραψαν ένα βιβλίο με θέμα την εμπειρία τους "We are your sons:The legacy of Ethel and Julius Rosenberg" και ο Ρόμπερτ έγραψε το "An execution in the Family:One son's journey",η δε κόρη του Μάϊκλ, Ivy Meeropol σκηνοθέτησε ένα ντοκυμανταίρ γιά τους παππούδες της,το "Heir to an Execution" που προβλήθηκε στο φεστιβάλ του Σάντανς το 2004.

Ο κοινός παρονομαστής δύο μυθιστορημάτων που διάβασα τελευταία είναι η αναζήτηση του Πατέρα,όχι μόνο της πατρικής φιγούρας αλλά κυρίως η αναζήτηση του προσώπου του φυσικού πατέρα των πρωταγωνιστών.Κατά τα άλλα τα βιβλία αυτά δεν έχουν κοινή θεματική και οι συγγραφείς είναι τελείως ανόμοιοι μεταξύ τους.Η σύγκριση είναι ενδιαφέρουσα όμως γιατί μπορεί να δει κανείς στον τρόπο γραφής τους την αντανάκλαση της Ευρωπαϊκής και της νεώτερης Αμερικάνικης λογοτεχνίας.
Τα βιβλία στα οποία αναφέρομαι είναι το ογκώδες μυθιστόρημα του Γουόλλυ Λαμπ «Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΟΥ ΕΜΑΘΑ» (Εκδ.Πατάκη,σελ. 623) (82),το οποίο έκανε τεράστια επιτυχία στις ΗΠΑ αλλά μάλλον απαρατήρητο πέρασε στη χώρα μας όταν εκδόθηκε πριν από τέσσερα χρόνια,και το νεοεκδοθέν μυθιστόρημα του αγαπημένου στο ελληνικό κοινό Μπέρνχαρντ Σλινκ « Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ » (Εκδ. ΚΡΙΤΙΚΗ , σελ.369) (80) .

Ο Wally Lamb έχει γράψει ένα επικό οικογενειακό χρονικό το οποίο περικλείει τα πάντα. Οικογενειακά δράματα, παιδική κακοποίηση,βιασμούς (ψυχολογικούς και σωματικούς ),μοναξιά,περίεργους και αδιέξοδους έρωτες,δολοφονίες,AIDS και άλλα πολλά.Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου Ντόμινικ είναι δίδυμος αδερφός με τον σχιζοφρενή μονοζυγωτικό Τόμας.Γεννημένοι με ελάχιστα λεπτά διαφορά αλλά σε διαφορετικές ημέρες και χρονιές (το ένα 31/12 και το άλλο 1/1),τα δύο αγνώστου πατρός παιδιά μεγαλώνουν μαζί,υποφέρουν στα χέρια ενός πολύ καταπιεστικού πατριού και ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους.Ο τρυφερός (χαϊδεμένος από τη μητέρα) και υπερευαίσθητος Τόμας στα φοιτητικά του χρόνια εκδηλώνει έντονη σχιζοφρένεια,μπαινοβγαίνει σε ιδρύματα,όπου πάνω σε μιά έντονη κρίση,μπουκάρει στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης, βγάζει ένα μαχαίρι και ακρωτηριάζεται, θέλοντας με αυτή του την πράξει να καταγγείλει την πολιτική του Μπους στο Ιράκ.Ο Ντόμινικ μέσα από τα προσωπικά του αδιέξοδα αγωνίζεται μάταια να γλυτώσει τον αδερφό του από τον εγκλεισμό σε ψυχιατρική φυλακή.Την ίδια περίοδο προσπαθεί να βγάλει άκρη με την ιστορία της οικογένειας όπως την είχε γράψει ο παππούς του σε κάποια ανέκδοτα χειρόγραφα τα οποία του παρέδωσε η μητέρα του λίγο πριν τον θάνατό της.
Ο Ντόμινικ προσπαθεί να κατανοήσει τι συμβαίνει γύρω του,τι συμβαίνει με τη ζωή του.Η μητέρα τους δεν τους είχε αναφέρει ποτέ ποιός ήταν ο πατέρας των διδύμων,ο πατριός τους από τη μιά προστατευτικός από την άλλη ένας πραγματικός τύραννος,η ζωή των δύο παιδιών διαμορφώνεται μέσα από δυσκολίες και ενώ ο ένας φρικάρει τελείως,ο Ντόμινικ μεγαλώνοντας γίνεται ένας εσωστρεφής χαρακτήρας ο οποίος «προσπαθεί να κουβαλήσει τον κόσμο στους ώμους του».Μέσα από τα ημερολόγια του παππού πιστεύει ότι θα ανακαλύψει το μυστικό της καταγωγής του,το γιατί και πως ήρθαν στον κόσμο τα δύο αδέρφια,αντίθετα διαπιστώνει ότι η τρέλλα δεν είναι κάτι άγνωστο στην οικογένεια του,η δε αποκάλυψη γιά την ταυτότητα του πατέρα του θα αργήσει πολύ να έρθει και όταν θα έρθει θα τον σοκάρει τελείως.

Το μυθιστόρημα περνάει μέσα από τα μάτια του Ντόμινικ,ο οποίος κάποιες στιγμές από το πολύ στρες τα παίζει τελείως.Ο συγγραφέας μεταφέρει εξαιρετικά όλη αυτή την ατμόσφαιρα της έντασης και της ισορροπίας σε ένα τεντωμένο σκοινί , σε ένα βιβλίο που δεν σου κάνει καρδιά να το αφήσεις από τα χέρια σου παρά τον όγκο του που απωθεί.Προκαλεί εντύπωση η εκπληκτική σκιαγράφηση της σχιζοφρενούς προσωπικότητας του Τόμας,ο οποίος θυμίζει Ντοστογιεφσκικό ήρωα και που η ουσιαστική διαφορά του με τον αδερφό του είναι (όπως έλεγε ο Καπότε γιά τους ήρωες του «ΕΝ ΨΥΧΡΩ»)ότι ζώντας στο ίδιο σπίτι και μεγαλώνοντας με τις ίδιες συνθήκες , ο ένας μπήκε(ή βγήκε) από την πίσω πόρτα και ο άλλός από την μπροστά...

Ναι,θυμίζει Ντοστογιέφσκι σε πιό light εκδοχή – οι «δαίμονες» που ταλαιπωρούν τον Ντόμινικ βγαίνουν κατευθείαν από τον μεγάλο Ρώσο,ναι,το τέλος εμένα τουλάχιστον δεν με ικανοποίησε αλλά τα ερωτήματα που θέτει το βιβλίο είναι σοβαρά και μάλλον αναπάντητα:

-Πόσο μετράει το «οικογενειακό αίμα»?
-Πως φέρεσαι σε ένα σκληρό,σχεδόν σαδιστή πατριό,όταν συνειδητοποιείς ότι παρόλα αυτά,εκείνος ήταν πάντα δίπλα σου,σε προστάτευε,σε ανάθρεψε,σε μεγάλωσε τελικά?
-Όταν βλέπεις και αντιλαμβάνεσαι ότι το να βρεις τον φυσικό σου πατέρα δεν παίζει (ούτε θα παίξει) κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή σου,εσύ γιατί συνεχίζεις με τόσο πείσμα το ψάξιμο?
-Η αγάπη ακμάζει μέσα από τη συγχώρεση?
-Όταν αναζητάμε ένα πρόσωπο μήπως τελικά ψάχνουμε να βρούμε την εικόνα που έχουμε δημιουργήσει γιά το πρόσωπο αυτό?

Κάποια από τα παραπάνω ερωτήματα μπορείς να τα βρεις και στον «ΓΥΡΙΣΜΟ» του Schlink.Σ’αυτό το βιβλίο η αναζήτηση του πατέρα είναι πολύ πιό έντονη και πολύ πιό επιστημονική,αλλά τα αποτελέσματα δεν είναι το ίδιο λυτρωτικά όπως στο μυθιστόρημα του Λαμπ.

Ο Πέτερ Ντεμπάουερ ήρωας του ΓΥΡΙΣΜΟΥ,γεννήθηκε στη Γερμανία λίγο μετά τον πόλεμο, «η μητέρα δεν μιλούσε καθόλου γιά τον πατέρα μου και δεν είχε πουθενά κάποια φωτογραφία του.Είχα ακούσει από τον παππού και τη γιαγιά ότι είχε πάει με τον ελβετικό Ερυθρό Σταυρό στον πόλεμο και είχε σκοτωθεί.»Ο μικρός μαζεύει αναμνήσεις του πατέρα από τους γονείς του όταν φιλοξενείται τα καλοκαίρια στο σπίτι τους στην Ελβετία.Εκεί ανακαλύπτει τυχαία ένα λαϊκό μυθιστόρημα με τις αναμνήσεις ενός γερμανού στρατιώτη από το Ρωσικό μέτωπο.Η ιστορία του προξενεί ενδιαφέρον διότι ανακαλύπτει ομοιότητες με την Οδύσσεια και πιό συγκεκριμμένα,ο πρωταγωνιστής ουσιαστικά μεταφέρει κάπως αυθαίρετα και χοντροκομμένα τις περιπέτειες του Οδυσσέα στον γυρισμό του στην σύζυγό του σε μιά πόλη της Γερμανίας η οποία όπως ανακαλύπτει ο νεαρός είναι η πόλη που μεγάλωσε.Η ιστορία του μυθιστορήματος του γίνεται έμμονη ιδέα,ψάχνοντας περισσότερο αρχίζει να υποψιάζεται ότι ο συγγραφέας θα μπορούσε να είναι ο πατέρας του.Όταν ο Ντεμπάουερ ανακαλύπτει την αλήθεια βασανίζει εαυτόν και αλλήλους με τις εμμονές και τις ιδεοληψίες του ώσπου στις τελευταίες εκατό περίπου σελίδες αποφασίζει να αντιμετωπίσει κατάφατσα την αλήθεια και την μάλλον σκληρή πραγματικότητα.

Το μυθιστόρημα του Σλινκ έχει την essence του ανεπανάληπτου αριστουργήματός του ιδίου το «ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΧΑΝΝΑ»,χωρίς όμως να φτάνει στο ύψος εκείνου του βιβλίου (συμφωνώντας με τις απόψεις των δύο εξαιρετικών μπλόγκερς (anagnostria και Χρ.Παπαγγελή που παρουσίασαν το βιβλίο πριν από λίγο καιρό).

Η αφήγηση είναι χαλαρή και σε πολλά επίπεδα μάλλον μονότονη,αλλά η ιστορία είναι ακαταμάχητη.Ο συγγραφέας περιγράφει εξαιρετικά την αγωνία και τους προβληματισμούς του ήρωά του με φόντο ιστορικά γεγονότα όπως η πτώση του τείχους του Βερολίνου,η ένωση των δύο Γερμανιών και ότι αυτή επέφερε στη ζωή των κατοίκων της πρώην Α.Γερμανίας . Όταν ο ήρωας αποφασίζει (επιτέλους) να πάει στην Ν.Υόρκη να μάθει την αλήθεια ,ο ρυθμός του μυθιστορήματος γίνεται περισσότερο έντονος αλλά ένιωσα τον Schlink «έξω από τα νερά του» όταν προσπαθεί να βάλει λίγη δράση στο κείμενο.

Παρά τις ατέλειές του,ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ είναι ένα τρυφερό και αγαπησιάρικο βιβλίο γεμάτο από ωραία συναισθήματα συντροφικότητας,αγάπης με πραγματικά εξαιρετικές μικρές αναλύσεις της Οδύσσειας . Ισορροπώντας μεταξύ φιλοσοφικού μυθιστορήματος και bildungsroman ο Schlink δημιούργησε ένα βιβλίο που τελικά σε αφήνει με μιά γεύση σαν μιά κούπα ζεστής σοκολάτας.